A cognitive analysis of Polish folk plant names
Abstrakt
KOGNITYWNA ANALIZA LUDOWYCH NAZW ROŚLIN
W językoznawstwie kognitywnym znaczenie utożsamiane jest z mentalną reprezentacją stworzoną (zobrazowaną) w pewien określony sposób, a różne obrazowania referenta mogą być powiązane z różnymi formami fonologicznymi. Na przykład twardziec i rannik, dwie ludowe nazwy krwawnika (Achillea millefolium L.), ilustrują odmienne sposoby obrazowania rośliny, ponieważ odwołują się do różnych pojęć z nią skojarzonych: pierwsza nazwa sygnalizuje twardość łodygi, a druga – wykorzystanie przy leczeniu ran. Reprezentacje są zależne od zdolności poznawczych konceptualizatora, badanie reprezentacji daje więc wgląd w sferę mentalną użytkownika. Analiza zaprezentowana w artykule ma na celu zrekonstruowanie reprezentacji mentalnych i ukazanie sposobu, w jaki użytkownicy nazw, tj. mieszkańcy wsi, postrzegali świat roślin. Przeprowadzona jest za pomocą narzędzi dostarczonych przez gramatykę kognitywną Ronalda Langackera.
Słowa kluczowe
polska kultura ludowa; gramatyka kognitywna; obrazowanie
Bibliografia
Bartmiński, J. (ed.). (2017-). Słownik stereotypów i symboli ludowych. Rośliny. Vol. 2, iss. 1–8. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Dębowiak, P., Waniakowa, J. (2019). Semantic Motivation of Plant Names as Part of their Etymology. In: A. Villalva, G. Williams (eds.), The Landscape of Lexicography (173–200). Lisboa–Aveiro: Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, Centro de Línguas, Literaturas e Culturas da Universidade de Aveiro.
Dirven, R. (1999). Conversion as a conceptual metonymy of event schemata. In: K.-U. Panther, G. Radden (eds.), Metonymy in Language and Thought (275–287). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Fauconnier, G., Turner, M. (2002). The Way We Think. Conceptual Blending and the Minds Hidden Complexities. New York: Basic Books.
Jabłońska, K. (1965). Czarodziejski zielnik. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Janyšková, I. (2003). K úloze tabu v etymologii. In: I. Janyšková, H. Karlíková (eds.), Studia etymologica Brunensia. Vol. 2 (179–189). Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Kirsner, R.S. (1993). From Meaning to Message in Two Theories: Cognitive and Saussurean Views of the Modern Dutch Demonstratives. In: R.A. Geiger, B. Rudzka-Ostyn (eds.), Conceptualizations and Mental Processing in Language (81–114). Berlin–New York: Mounton de Gruyter.
Kowalewski, H. (2022). Three Cognitive Frameworks for Analyzing Metaphoric Plant Names: Cognitive Grammar, Conceptual Metaphor Theory and Conceptual Blending Theory, Etnolingwistyka, 34, 79–94.
Krawczyk-Tyrpa, A. (2001). Tabu w dialektach polskich. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Kreiner, J. (1963). Słownik etymologiczny łacińskich nazw i terminów używanych w biologii oraz medycynie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Langacker, R.W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1: Theoretical Prerequisites. Stanford: Stanford University Press.
Langacker, R.W. (1990). Subjectification, Cognitive Linguistics, 1, 5–38.
Langacker, R.W. (1991). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 2: Descriptive Application. Stanford: Stanford University Press.
Langacker, R.W. (2008). Cognitive Grammar. A Basic Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Pawłowski, E. (1974). Polskie nazwy roślin (Próba klasyfikacji semantycznej). In: J. Kuryłowicz (ed.), Studia indoeuropejskie. Vol. 37 (163–169). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pelcowa, H. (2001). Nazwy roślin w świadomości językowej ludności wiejskiej, Język a Kultura, 16, 99–116.
Radden, G., Kövecses, Z. (1999). Towards a Theory of Metonymy. In: K.-U. Panther, G. Radden (eds.), Metonymy in Language and Thought (17–60). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Tokarski, R. (1993). Słownictwo jako interpretacja świata. In: J. Bartmiński (ed.), Współczesny język polski. Vol. 2 (335–362). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Waniakowa, J. (2012). Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielonych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Waniakowa, J. (2016). Niedosłowność w nazwach roślin. In: M. Odelski, A. Knapik, P. Chruszczewski, W. Chłopicki (eds.), Język a Komunikacja 37. Niedosłowność w języku (413–425). Kraków: Wydawnictwo “Tertium”.
Waniakowa, J. (2021). Gwarowe nazwy roślin jako odbicie nastawienia użytkowników gwar do przyrody (ujęcie historyczno-porównawcze), Poradnik Językowy, 3, 45–59.
Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej w Lublinie Polska
http://orcid.org/0000-0002-9939-3849
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0002-7410-6970
Katarzyna Prorok – doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa polskiego, adiunkt w Pracowni Etnolingwistycznej UMCS w Lublinie, członek zespołu opracowującego Słownik stereotypów i symboli ludowych. Zainteresowania badawcze: etnolingwistyka, leksykografia, kultura ludowa.
