Metodologiczne i teoretyczne wyzwania badań nad żywotnością etnolingwistyczną grup posługujących się językami kolateralnymi w Polsce
Abstrakt
This paper presents and discusses the most important methodological challenges of the project “Linguistic diversity in Poland: collateral languages, language-oriented activities, and conceptualization of collective identity” (2021–2026), funded by the National Science Center. These challenges are related to the contestability of the languages studied in the project. It is based on the differentiation between what a “language” is and what a “dialect” is. In the Polish and European acts, linguistic diversity is fully recognized only with regard to those linguistic varieties which are considered independent languages. At the same time, all remaining forms are not taken into consideration. Such subordinate status of different varieties of languages spoken in Poland influences their speakers’ language practices and attitudes. The theory of ethnolinguistic vitality presented in this article is discussed in connection with the situation of five groups that are the objects of this research, namely: Kashubs, Mazurians, Podhalanians, Podlachians, and Silesians."
Słowa kluczowe
żywotność etnolingwistyczna; języki kolateralne; język a dialekt; kwestionariusz
Bibliografia
Adler, A. (2021). Language, or dialect, that is the question. How attitudes affect language statistics using the example of Low German. Languages, 6 (1), 1–26.
Anderson, B. (1997). Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu (przeł. S. Amsterdamski). Kraków-Warszawa: Wydawnictwo „Znak”, Fundacja im. Stefana Batorego.
Appadurai, A. (2009). Strach przed mniejszościami. Esej o geografii gniewu (przeł. M. Bucholc). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Barth, F. (2004). Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych (przeł. M. Głowacka-Grajper). W: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 348–377.
Blommaert, J. & Verschueren, J. (1998). Debating diversity: Analysing the discourse of tolerance. London: Routledge.
Bourdieu, P. (1991). Language and symbolic power (przeł. G. Raymond & M. Adamson). London: Polity Press.
Bourhis, R.Y.; Giles, H,; Rosenthal, D. (1981). Notes on the construction of a 'subjective vitality questionnaire' for ethnolinguistic groups. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 2 (2), 145–155.
Chambers, J.; Trudgill, P. (1998). Dialectology, 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press.
Czesak A., 2015, Współczesne teksty śląskie na tle procesów językotwórczych i standaryzacyjnych współczesnej Słowiańszczyzny. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Dołowy-Rybińska, N. (2017). „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów mniejszości językowych Europy. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dołowy-Rybińska Nicole & Maciej Mętrak. (w druku). Ideological debates around the script of contested languages. The case of Kashubian and Silesian in Poland, Journal of Multilingual and Multicultural Development.
Duchêne, A. & Heller, M. (Red). (2007). Discourses of endangerment: Ideology and interest in the defense of languages. London: Bloomsbury Publishing.
Ehala M. (2010). Ethnolinguistic vitality and intergroup processes. Multilingua, 29 (2), 203–221.
Ehala, M; Zabrodskaja, A. (2014). Hot and cold ethnicities in the Baltic states, Journal of Multilingual and Multicultural Development, 35 (1), 76–95.
Giles, H.; Bourhis, R.Y.; Taylor, D.M. (1977). Towards a theory of language in ethnic group relations. W: Giles, H. (Red.). Language, ethnicity and intergroup relations. London: Academic Press, 307–348.
Giles, H.; Coupland, J.; Coupland, N. (1991). Accommodation Theory: Communication, Context, and Consequence. W: Giles, H.; Coupland, J.; Coupland, N. (Red.). Contexts of Accommodation. New York: Cambridge University Press.
Gooskens, C. (2007). The contribution of linguistic factors to the intelligibility of closely related languages, Journal of Multilingual and Multicultural Development, 28 (6), 445 – 467.
Hansen, H.H. (2009). FUEN – 60 years of dedication for the minorities of Europe. W: Jubilee brochure 60 years FUEN, Flensburg: Federal Union of European Nationalities (FUEN), 4–7.
Haugen, E. (1966). Dialect, Language, Nation. American Anthropologist. American Anthropologist New Series 68: 922–35.
Jaroszewicz, H. (2019). Krytyka prób emancypacji śląszczyzny. Płaszczyzna prawno-ustrojowa, społeczno-polityczna i personalna. Slavica Wratislaviensia, 169, 137–166.
Kamusella, T. (2016). The History of the Normative Opposition of ‘Language versus Dialect:’ From Its Graeco-Latin Origin to Central Europe’s Ethnolinguistic Nation-States. Colloquia Humanistica, 5, 189–198.
Kloss, H. (1967). “Abstand Languages” and “Ausbau Languages”. Anthropological Linguistics, 9, 29–41.
Martin-Jones, M.; Blackledge, A.; Creese, A. (Red.), The Routledge handbook of multilingualism. London and New York: Routledge.
Mętrak, M. (2018). The dilemmas of a gardener: discussing the arguments against language revitalisation, Adeptus, 11, 1–14.
Mętrak, M. (2021). Jak mówić o emancypujących się etnolektach?, W: Osowski, B.; Kobus, J.; Michalska-Górecka, P.; Piotrowska-Wojaczyk, A. (Red.). Język w regionie, region w języku 4. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 195–213.
Olko, J.; Hansen, K.; Wypych, M.; Kuzawińska, O.; Bańdur, M. (2020). From discouragement to self-empowerment. Insights from an ethnolinguistic vitality survey among the Kashubs in Poland. PLoS ONE, 15(8).
Polański, K. (Red.). 2003. Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Siatkowska, E. (2000). Studia łużycoznawcze. Warszawa: Komisja Nauki Wydziału Polonistyki UW.
Siatkowska, E.M. (2004). Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie
Skóra, A. (2021). The language problem of minorities in a homogeneous state. Comments on the example of the legal status of the Silesian, Kashubian and Wymysorys languages in Poland. Studia Prawnoustrojowe, 54, 551–570.
Schieffelin, B.; Woolard, K. & Kroskrity, P. (Red.). (1998). Language ideologies: Practice and theory. Oxford: Oxford University Press.
Stęplewski, A. (2019). Semioza pisma. Cyrylica i łacinka w serbskim i chorwackim dyskursie narodowym na tle słowiańskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Tamburelli, M. (2021). Contested languages and the denial of linguistic rights in the 21st century. W: Tamburelli M.; Tosco, M. (red.). Contested Languages: The Hidden Multilingualism of Europe. Studies in World Language Problems. Amsterdam – Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 21–39.
Tamburelli, M., Tosco, M. (2021). What are contested languages and why should linguists care? W: Tamburelli M.; Tosco, M. (red.), Contested Languages: The Hidden Multilingualism of Europe. Studies in World Language Problems. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1–16.
Tajfel, H. (1978). The Psychological Structure of Intergroup Relations. W: Tajfel, H. (Red.), Differentiation Between Social Groups, New York: European Monographs in Social Psychology, Academic Press, 27–100.
Trudgill, P. (1992). Ausbau sociolinguistics and the perception of language status in contemporary Europe. International Journal of Applied Linguistic, 2(2), 167–177.
Wicherkiewicz, T. (2014). Regionalne języki kolateralne Europy – porównawcze studia przypadku z polityki językowej. Poznań: Wydawnictwo Rys.
Akty prawne:
Europejska Karta języków regionalnych lub mniejszościowych, sporządzona w Strasburgu dnia 5 listopada 1992 r., Dz.U. 2009 nr 137 poz. 1121
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141
Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, Dz.U. 1999 nr 90 poz. 999
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk Polska
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.
