Tożsamość śląska w systemie pojęciowym budzicieli polskiego życia narodowego na Śląsku Cieszyńskim w XIX wieku


Abstrakt

W artykule podjęto próbę określenia miejsca śląskiej tożsamości regionalnej w systemie pojęciowym grupy mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, którzy wybrali polonocentryczną interpretację śląskiej rzeczywistości. Chodzi o tzw. budzicieli polskości pierwszej generacji, z takimi przedstawicielami jak Paweł Stalmach, Andrzej Cinciała, Andrzej Kotula itp. To właśnie ta generacja jako pierwsza musiała zmierzyć się z problemem konkurencji między różnymi propozycjami etnicznymi w tym pogranicznym regionie, a także określić własne postrzeganie tożsamości etnicznej. Celem analizy jest określenie procesu poszukiwania tożsamości grupowej uczestników polskiego ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim, w warunkach zróżnicowanej oferty narodowościowej pogranicza, na podstawie tego, jak  został on oddany przez nich samych w materiałach o osobistym charakterze (pamiętnikach, korespondencji).

Słowa kluczowe

Śląsk Cieszyński, odrodzenie narodowe, tożsamość, XIX wiek, historia języka

Źródła

Buzek, A. (2009). Z Ziemi Piastowskiej. (Wspomnienia pastora). Sosna, W. (ed.). Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ewangelickie, Oddział w Cieszynie.

Cinciała, A. (1931). Pamiętnik Dra Andrzeja Cinciały. Jan St. Bystroń (ed.). Katowice: Muzeum Śląskie w Katowicach.

Cinciała, A. (2015). Dziennik 1846-1853, cz. I, II, Bogus, M. (ed.). Cieszyn: Książnica Cieszyńska.

Korespondencja Pawła Stalmacha. (1969) Homola, I.; Brożek, I. (eds.). Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.

Krząszcz, W. (2010). Księga życia. Dzieła wybrane. Międzyrzecze: Stowarzyszenie Przyjaciół Międzyrzecza. [rękopis z 1956 r.]

Kubisz, J. (1928). Pamiętnik starego nauczyciela. Garść wspomnień z życia śląskiego w okresie budzącego się ruchu narodowego w b. Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Wydawnictwo Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie. [reedycja: Katowice: Wydawnictwo Polskie, brw.]

Stalmach, P. (1910). Pamiętniki Pawła Stalmacha. W: Grimm, E. (ed.) Paweł Stalmach. Jego życie i działalność w świetle prawdy. Cieszyn: Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku (131-310).

Bibliografia

Błahut, G. (2013). Mapy mentalne jako wyobrażenia miejskich obszarów kulturowych. In: Studia Etnologiczne i Antropologiczne 13, 47-56.

Bogdová, K., Siwek, T. (2007). České kulturně-historické regiony ve vědomí svých obyvatel. In: Sociologický časopis 5, 1039-1053.

Bogus, M. (2006). Kotulowie i ich działania oświatowe na Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku. Ostrava: Ostravská univerzita, Filozofická fakulta.

Bogus-Spyra, M. (2018). Charyzmatycy czy markieranci – obraz pastorów i księży w Dzienniku Andrzeja Cinciały z lat 1846-1853. In: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 73 (2), 49-67. DOI: 10.34616/SKHS.2018.2.49.68

Bortliczek, M. (2019). Śląsk Cieszyński w refleksjach humanistów – poszukiwanie klucza do zrozumienia narracji o przygranicznym mikroświecie. In: Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza 26 (2), 41-60. DOI: 10.14746/pspsj.2019.26.2.3

Buława, E. (1997). Pierwsi szermierze ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Stowarzyszenie Pro Filia.

Buława, E. (2000). Ludwik Klucki (1801— 1877) na tle rozwijających się ruchów politycznych i narodowych na Śląsku Cieszyńskim. In: Pamiętnik Cieszyński 15, 38-49.

Buława, E. (2001). Formowanie się intelektualnego, światopoglądowego i zawodowego oblicza polskiego nauczycielstwa szkół ludowych na Śląsku Cieszyńskim do 80. lat XIX w. In: Spyra, J. (ed.) Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn: Książnica Cieszyńska, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 217-239.

Chwalba, A. (2002). Śląsk Cieszyński w XIX stuleciu : procesy integracyjne i dezintegracyjne. In: Paczyńska, I. (ed.). Śląsk, Polska, emigracja : studia dedykowane profesorowi Andrzejowi Pilchowi. Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 47-53.

Gawrecki, D. (2016). The Situation with Regard to Language and Nationality in the Teschen (Cieszyn/Těšín) Region before 1880. In: Prager wirtschafts- und sozialhistorische Mitteilungen - Prague Economic and Social History Papers 23 (1), 7-21.

Gojniczek, W. (2001). Gimnazjum Ewangelickie w Cieszynie a elity społeczności protestanckiej na Śląsku Cieszyńskim (1709-1781). In: Spyra, J. (ed.) Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn: Książnica Cieszyńska, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 116-132.

Greń, Z. (2002). Mechanism of Linguistic and Ethnic Conversion at the Borderland of Closely Related Languages and Nations. In: Sujecka, J. (ed.) The National Idea as a Research Problem. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 339-350.

Greń, Z. (2004). Tradycja i współczesność w językowym i kulturowym obrazie świata na Śląsku Cieszyńskim. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

Greń, Z. (2019). Pojęcie sekta na mentalnej mapie świata w społeczności wielowyznaniowej, In: Prace Filologiczne 73, 613-628.

Grimm, E. (1910) Paweł Stalmach. Jego życie i działalność w świetle prawdy. Cieszyn: Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku.

Jagiełło, P. (2015). Polski protestantyzm w życiu publicznym. In: Sadowski, M. (ed.). Wiara, polityka i religia. Wrocław: Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego (Acta Erasmiana VIII), 103-115.

Klajmon-Lech, U. (2015). Działalność edukacyjno-wychowawcza Kościoła rzymskokatolickiego na Śląsku Cieszyńskim w latach 1869-1925. In: Kocurek, D. (ed.). Historia i współczesność procesu edukacyjno-wychowawczego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 35-54.

Korepta, E. (2005). Zagadnienie tożsamości regionalnej w literaturze Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kornacka-Grzonka, M. (2019). Media lokalne Śląska Cieszyńskiego. Historia i współczesność. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Krop, J. (2003). Działalność narodowa i społeczno-religijna ks. Franciszka Michejdy na Śląsku Cieszyńskim w latach 1874-1921. In: Maszewska, E., Michejda-Pinno, B., Michejda, J. (eds.). O większą sprawę. Ks. Franciszek Michejda (1848-1921). Katowice: Wydawnictwo „Głos Życia”, 69-85.

Kubica, G. (2011). Śląskość i protestantyzm. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kubica, G. (2021). Powrót pastora Haasego, czyli o problematyczności niemieckiego dziedzictwa i kształtowaniu się wielokierunkowej pamięci śląskocieszyńskich ewangelików. In: Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa 12, 1-24. doi.org/10.31261/GSS_SN.2021.12.07

Kubok, B. (2019). Kościół ewangelicki augsburskiego wyznania na Śląsku Cieszyńskim na przełomie XIX i XX wieku a poszukiwanie tożsamości językowo-narodowej. In: Sprawy Narodowościowe 51, 1-14.

Kulka, B. (1999-2001). Pierwiastki czeskie w działalności samokształceniowej młodzieży polskiej na Śląsku Cieszyńskim w latach (1842-1918). In: Prace Naukowe. Pedagogika 8-9-10, 111-122.

Ławrusiewicz, I. (2012). Zaangażowanie ewangelików w obronę polskiego języka nauczania w II połowie XIX wieku w świetle polskiej prasy Śląska Cieszyńskiego. In: Gdański Rocznik Ewangelicki 6, 83-104.

Matyskowa, Z. (1997). Jan Kubisz – nauczyciel i bard Ziemi Cieszyńskiej. In: Nowakowska-Kempna, I. (ed.). Śląsk jako region pogranicza językowo-kulturowego w edukacji. Katowice: Uniwersytet Śląski, Sejmik Samorządowy Województwa Katowickiego, Kuratorium Oświaty i Wychowania w Katowicach, 230-235.

Miękina, L. (1988). Prekursorzy. W stulecie narodzin ruchu zawodowego nauczycieli polskich na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej.

Miszewski, D. (2013). Polacy i Czesi na Śląsku Cieszyńskim w latach 1848 – 1945. Warszawa: Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych.

Miszewski, D. (2013a). Walka o tożsamość narodową Polaków w Księstwie Cieszyńskim od połowy XIX wieku do 1918 roku. In: Przegląd Narodowościowy – Review of Nationalities: Tożsamość narodowa 2, 141-178.

Nowakowska-Kempna, I. (1997). Górny Śląsk jako mała ojczyzna. Podstawowe wykładniki językowe. In: Nowakowska-Kempna, I. (ed.). Śląsk jako region pogranicza językowo-kulturowego w edukacji. Katowice: Uniwersytet Śląski, Sejmik Samorządowy Województwa Katowickiego, Kuratorium Oświaty i Wychowania w Katowicach, 26-47.

Pawłowiczowa, M. (2012). Literatura polska w pracach tajnych organizacji samokształceniowych młodzieży cieszyńskiej (1842–1920). In: Gondek, E., Socha, I., Pytlos, B. (eds.), Przestrzenie kultury i literatury : księga jubileuszowa dedykowana Profesor Krystynie Heskiej-Kwaśniewicz na pięćdziesięciolecie pracy naukowej i dydaktycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 276-287.

Raclavská, J. (1998). Język polski na Śląsku Cieszyńskim w XIX wieku. Ostrava: Ostravská univerzita, Filozofická fakulta.

Sławkowa, E. (1997). O kształceniu kompetencji etnokulturowej na pograniczu (na przykładzie Śląska Cieszyńskiego). In: Nowakowska-Kempna, I. (ed.). Śląsk jako region pogranicza językowo-kulturowego w edukacji. Katowice: Uniwersytet Śląski, Sejmik Samorządowy Województwa Katowickiego, Kuratorium Oświaty i Wychowania w Katowicach, 86-96.

Sosna, W. (2015). Barwy luteranizmu na Śląsku Cieszyńskim. Wybór prac. Katowice: Polskie Towarzystwo Ewangelickie.

Spyra, J. (2015). Historiografia a tożsamość regionalna w czasach nowożytnych na przykładzie Śląska Cieszyńskiego w okresie od XVI do początku XX wieku. Częstochowa: Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie.

Stegner, T. (2018). Na styku wyznań, narodów, kultur. Ewangelicy i katolicy na ziemiach polskich w XIX wieku i na początku XX wieku. In: Rocznik Teologiczny 3, 303-346.

Studnicki, G. (2020). Praktyki dokumentowania i wykorzystania dziedzictwa kulturowego

Śląska Cieszyńskiego od początku XIX wieku do wybuchu II wojny światowej. In: Studia Etnologiczne i Antropologiczne 20, 1-21.

Szkaradnik, K. (2018). Przeszłość i współczesność polskiego luteranizmu w korespondencji Jana Wantuły (1877-1953) i jego syna Andrzeja (1905-1976), późniejszego zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w PRL. In: Gdański Rocznik Ewangelicki 12, 121-137.

Szyndler, M. (2018). Rozwój folklorystyki na Śląsku Cieszyńskim : pierwsze badania. In: Mika, B., Szyndler, M. (eds.). Muzyka na Śląsku Cieszyńskim. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 26-37.

Tye, M. (1988). The Picture Theory of Mental Images, In: The Philosophical Review, 97 (4), 497-520.

Uljasz, A. (2016). Jerzy Kotula (1855 – 1889). Cieszyński księgarz, wydawca i nakładca. In: Gdański Rocznik Ewangelicki 10, 57-74.

Wagner, O. (1973). Zur Entstehung des tschechischen und polnischen Nationalbewußtseins im Herzogtum Teschen. Ein Beitrag zur österreichisch¬schlesischen Kirchengeschichte. In: Zeitschrift für Ostforschung 22, 454–474.

Pobierz

Opublikowane : 2022-12-10


Greń, Z. (2022). Tożsamość śląska w systemie pojęciowym budzicieli polskiego życia narodowego na Śląsku Cieszyńskim w XIX wieku. Zeszyty Łużyckie, 57, 151-183. https://doi.org/10.32798/zl.948

Zbigniew Greń  zbigniew.gren@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej  Polska




Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.