Leksem druh ‘towarzysz’, ‘przyjaciel’ – czy jest pożyczką i skąd


Abstrakt

 

The texts reflects on the word  druh in terms of linguistic borrowing. Against the original form of *drugъ ‘male companion, friend’, the form *druχъ emerged, denoting a ‘best man in a wedding’ as well as ‘male companion, friend’. The original form *drugъ, exceptionally, was transformed to druh under the impact of Russian and Czech in the 16th century, and as of the 17thcentury, under the influence of Ukrainian, becomes more widespread in the Eastern Borderlands among some of the Polish population, both in speech and in writing. The phonetically foreign variant of  h was often replaced by χ, influenced by the mainly dialectal form *druχъ. The originally Polish form, druchna ‘bridesmaid’, ‘female companion, friend’, was due to the impact of the Polish language infrequent in the Ukrainian and Byelorussian dialects in the Eastern Borderlands.

 

Słowa kluczowe

słowiańskie kontakty językowe; dialektologia słowiańska; zapożyczenia językowe

AGWB – Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. I, (red.) Stanisław Glinka, Antonina Obrębska-Jabłońska, Janusz Siatkowski, Wrocław 1980, t. II–III, (red.) S. Glinka, Wrocław 1989–1993, t. IV–X (red.) Irena Maryniakowa, Warszawa 1995–2012.

AJKLW – Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. I–X, red. Zenon Sobierajski i Wojciech Burszta, Wrocław.

Basaj Mieczysław, Siatkowski Janusz, 2006, Bohemizmy w języku polskim. Słownik, Warszawa.

Bień-Bielska Hanna, 1959, Słownictwo Warmii i Mazur, t. VIII: Wierzenia i obrzędy, Wrocław.

Brückner Aleksander, 1901, Zur Stellung des Polnischen, „Archiv für slavische Philologie”, t. XXIII, s. 230–241.

Brückner Aleksander, 1909, Z historii wyrazów, „Prace Filologiczne”, t. VII, s. 182–190.

Brückner SE – Brückner Aleksander, 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.

Chludzińska–Świątecka Jadwiga, 1972, Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach Warmii i Mazur, „Prace Filologiczne”, t. XXII, Warszawa, s. 159–289.

Dejna Karol, 1974–1985, Słownictwo ludowe z terenu [byłych] województw kieleckiego i łódzkiego, RKJ ŁTN, t. XX–XXXI.

Dobracki Maciej, 1669, Polnische teutsch erklärte Sprachkunst, Oels/Oleśnica.

Dzwonkowski Jan Jakub, ok. 1750, Anweisung zu einer gründlichen polnischen Ortographie, Toruń.

ESUM – Етимологічний словник української мови, 1982–2012, ред. Олександр С. Мельничук, т. I–VI, Київ.

Hrinčenko – (Грінченко Борис), 1907–1909, Словарь української мови, т. I–IV, Київ.

Jungmann Josef, 1835–1839, Slovník česko-německý, I–V, Praha.

JPE – Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich, 1915, t. I–II. Encyklopedia Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków.

Karłowicz SWO – Karłowicz Jan, 1894–1905, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, t. I: A–E, 1894, t. II: F–K, 1897, t. III: L–N, 1905, Kraków.

Kostecka–Sadowa Anna, 2015, Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich, Kraków.

Linde Samuel B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, t. I–VI, Lwów, wyd. 3. fotoofsetowe, Warszawa 1951.

Lwów 2015 – Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi we Lwowskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem Władysława Paryla, oprac. przez Katarzynę Czarnecką, Dorotę A. Kowalską, Elżbietę Rudolf–Ziółkowską, pod red. Katarzyny Czarneckiej, Doroty A. Kowalskiej, Kraków.

Miklosich – Miklosich Franz, 1886, Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen, Wien.

NSJP – Nowy słownik języka polskiego, 1938–1939, opracowanie zbiorowe, red. Tadeusz Lehr–Spławiński, Warszawa.

Popowska-Taborska Hanna, [1996a] Leksyka kaszubska w świetle słownictwa staropolskiego, [w:] Popowska-Taborska Hanna, Boryś Wiesław, Leksyka kaszubska na tle słowiańskim, Warszawa, s. 67–108.

Popowska-Taborska Hanna, [1996b] Obce wpływy leksykalne jako wynik oddziaływania polszczyzny na dialekty kaszubskie, [w:] Popowska–Taborska Hanna, Boryś Wiesław, Leksyka kaszubska na tle słowiańskim, Warszawa, s. 109–130.

Rieger Janusz, Masojć Irena, Rutkowska Krystyna, 2006, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Warszawa.

Schlag Georg [Szlag] Jerzy], 1734, Neue gründliche und vollständige polnische Sprachlehre, Breslau/Wrocław.

SGP – Słownik gwar polskich, 1977–, opr. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. Mieczysława Karasia, od t. II pod kier. Jerzego Reichana, od t. VI pod kier. Joanny Okoniowej, od t. IX pod kier. Renaty Kucharzyk, Wrocław – Kraków.

Siatkowski Janusz, 1965–1970, Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. I: 1. Grupy trat, tlat; 2. h zamiast g; 3. Spółgłoski twarde przed i, e, Wrocław 1965.

SJPD – Słownik języka polskiego, 1958–1969, red. Witold Doroszewski, t. I–XI, Warszawa.

Sławski SE – Sławski Franciszek, 1952–1982, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków.

SMPP – Słownik mówionej polszczyzny północno-kresowej, 2017, opr. Iryda Grek-Pabisowa, Małgorzata Ostrówka, Mirosław Jankowiak, Warszawa.

SOWM – Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, 1987–, opr. przez Pracownię SGOWM Zakładu Językoznawstwa PAN w Warszawie, red. Zofia Stamirowska, Halina Perzowa i in., Wrocław – Warszawa – Kraków.

SP – Słownik prasłowiański, 1974–, opr. Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN, red. F. Sławski, Wrocław.

SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, 1966–, red. Maria Renata Mayenowa, (Franciszek Pepłowski, Krzysztof Mrowcewicz), Wrocław.

SPZB – Слоўнiк беларускiх гаворак паўночна-заходняй Беларусi i яе пагранiчча у пяцi тамах, 1979–1986, рэд. Юзэф Ф. Мацкевiч, т. I–V, Мiнск.

SStp – Słownik staropolski, 1953–2004, red. S. Urbańczyk, t. I–XI, Warszawa – Kraków.

SW (tzw. Słownik warszawski) – Słownik języka polskiego, 1908–1927, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I–VIII, Warszawa.

SWil – Słownik języka polskiego, 1861, wypracowany przez Aleksandra Zdanowicza, Michała Bohusza Szyszkę i innych, t. I–II, Wilno.

Sychta Bernard, 1967–1976, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I–VII, Wrocław.

Tarnopol 2007 – Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem Władysława Paryla, oprac. przez Katarzynę Czarnecką, Dorotę Kowalską, Elżbietę Rudolf–Ziółkowską, red. Janusz Rieger, Kraków.

Transliteration

ESUM – Etymolohichnyǐ slovnyk ukraïns′koï movy, 1982–2012, red. Oleksandr S. Mel′nychuk, t. I–VI, Kyïv.

Hrinčenko – (Hrinchenko Borys), 1907–1909, Slovar′ ukraïns′koï movy, t. I–IV, Kyïv.

SPZB – Sloŭnik belaruskikh havorak paŭnochna-zakhodni͡aĭ Belarusi i i͡ae pahranichcha u pi͡atsi tamakh, 1979–1986, rėd. I͡Uzėf F. Matskevich, t. I–V, Minsk.

Pobierz

Opublikowane : 2022-12-10


Siatkowski, J. (2022). Leksem druh ‘towarzysz’, ‘przyjaciel’ – czy jest pożyczką i skąd. Zeszyty Łużyckie, 57, 107-115. https://doi.org/10.32798/zl.811

Janusz Siatkowski  janusz.siatkowski@wp.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska




Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.