Projekt gastroheritologiczny Tamary Ognjević jako przykład instytucjonalizacji serbskiej kultury kulinarnej
Abstrakt
Contemporary Serbia is at an advanced stage of systemic transformation, facing the need to revise its own traditions; in order to become a segment in international market structures, it needs to develop its own recognizable national brands. With subsistence agriculture in mountainous regions, the almost forgotten cooking techniques, religious and ethnic beliefs related to food, unique cookware production, dining etiquette, and a range of ethnological and anthropological conditions, the authentic picture of Serbia’s gastronomic heritage becomes holistic and diverse. The gastroheritology project, implemented in Belgrade by the Artis Center and led by Tamara Ognjević, is an example of how an interdisciplinary research method is constructed which enables all-encompassing collaboration between the academia and tourism organizations and the gastronomy industry aimed at preserving and promoting Serbia’s culinary heritage. Gastroheritology as a method of research in cultural heritage was developed on Serbian ground, but through its universality it can be applied to similar research conducted in other European and non-European countries.
Słowa kluczowe
dziedzictwo; kultura kulinarna; retradycjonalizacja; Serbia; turystyka kulinarna
Bibliografia
Adamson, M. W. (2004). Food in Medieval Times. Westport & London: Greenwood Press.
Akagawa, N. (2019). National identity, culinary heritage and UNESCO: Japanese washoku. W: Akagawa, N., Smith, L. (red.), Safeguarding Intangible Heritage. Practices and Politics. London & New York: Routledge, 200–217.
Archantis. Živeti prošlost – Srpska srednjovekovna gozba, http://archanthis.org/ziveti-proslost-srpska-srednjovekovna-gozba/ [19 IV 2021].
Artisova jelka ili o godini za nama (2018). https://www.artiscenter.com/?p=5649 [19 IV 2021].
Ashworth, G., Graham, B., Turnbridge, J. (2007). Pluralising Pasts. Heritage, Identity and Place in Multicultural Societies. London: Pluto Press.
Bogusławska, M. (2010). Tito od kuchni. Popularne (re)konstrukcje obrazu komunistycznej Jugosławii. W: Bogusławska, M., Grębecka, Z. (red.), Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna. Kraków: Wydawnictwo Libron, 251–270.
Bogusławska, M. (2020). Wędrująca idea awangardy. Centrum Dekontaminacji Kulturowej i serbska kultura oporu. Poznańskie Studia Slawistyczne 18, 23–36.
Civitello, L. (2008). Cuisine and Culture. A History of Food and People. New Jersey: John Wiley & Sons Inc.
DeSoucey, M. (2010). Gastronationalism: Food Traditions and Authenticity Politics in the European Union. American Sociological Review 75 (3), 432–455.
Dumanowski, J. (2010), Monumenta Poloniae Culinaria. Edycja staropolskich książek kucharskich i program badan nad gastronomią historyczną. W: Stolična, R., Dróżdż, A. (red.), Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze. Cieszyn – Katowice – Brno: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 119–132.
Durydiwka, M. (2013). Turystyka kulinarna: nowy (?) trend w turystyce kulturowej. Prace i Studia Geograficzne 52, 18.
Duvnjak, N., Vrakela, J., Mlađenović, M., Petrović, N. (2014). Gastronomical manifestations in the tourism of South-Eastern Serbia. Researches Reviews of the Department of Geography, Tourism and Hotel Management 43 (2), 215–217.
Gil, D. (2005). Prawosławie, Historia, Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grasseni, C. (2005). Slow Food, Fast Genes: Timescapes of Authenticity and Innovation in the Anthropology of Food. Cambridge Anthropology 25 (2), 79–94.
Hall, M., Mitchell, R. (2006). Gastronomy, food and wine tourism. In: Buhalis, D., Costa, C. (eds.), Tourism Business Frontiers – Consumers, Products and Industry. Oxford: Elsevier Ltd., 137–147.
Hryciuk, R. (2018). Tortilla tour. Turystyka kulinarna w zglobalizowanej Oaxace, południowy Meksyk. Studia Socjologiczne 4 (231), 149–173.
Kenjar, K. (2007). Balkan Culinary Nationalism and Ottoman Heritage. http://clas-sics.uc.edu/~campbell/Kenjar/Culinary-Nationalism.pdf [15 IV 2016].
Kiossev, A. (2002). The Dark Intimacy: Maps, Identities, Acts of Identifications. W: Bjelić, D., Savić, O. (eds.), Balkan as Metaphor. Between Globalization and Fragmentation. Cambridge: MIT Press, 165–190.
Kliček, T. (2008). Odbudowa turyzmu w Serbii. Rola wolontariatu w Wojwodinie. Turyzm 18 (2), 41–56.
Kocój, E. (2016). Dziedzictwo kulturowe mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych kręgu Karpat – narracje lokalne i zarządzanie instytucjonalne (wstępne rezultaty badania pilotażowego). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne 44, 193–213.
Kolmer, L. (2009). Przyjmowanie i wykluczanie. Funkcje średniowiecznych rytuałów związanych z jedzeniem. W: Gottwald, F.T., Kolmer, L. (oprac.), Jedzenie. Rytuały i magia, Warszawa: Wydawnictwo Muza, 241–248.
Long, L. (2004). Culinary Tourism. Lexington: The University Press of Kentucky.
Ludington, Ch., Booker, M. (eds.). (2019), Food Fights: How History Matters to Contemporary Food Debates, University of North Carolina Press.
Moll, Ł. (2015). Dobra wspólne naturalne i kulturowe – realna czy pozorna opozycja, Pisma Humanistyczne 13, 33–62.
Nützenadel, A., Trentmann, F. (2008). Mapping Food and Globalization. In: Nützenadel, A., Trentmann, F. (eds.), Food and Globalization: Consumption, Markets and Politics in the Modern World, Oxford & New York: Berg Publishers.
Ognjević, T. (2016b). Suitcase full of Kaymak – Gastronomy Tourism and Cultural Landscape, Proceedings of TCL 2016 Conference Infota, 397–403.
Ognjević, T. (2017). Pitanja i odgovori [wywiad], rozmowę przeprowadził T. Czekalski [zbiory własne autora].
Papa, C. (1999). Antropologia dell’Impresa. Milano: Angelo Guerini.
Popović-Midžina, K. (1878). Veliki srpski kuvar sa slikama: za upotrebu srpskih domaćica. Novi Sad: Srpska knjižara braće M. Popović.
Poslastičarnica (2018). https://www.artiscenter.com/?p=4577 [19 IV 2021].
Richards, G. (2002). Gastronomy: an essential ingredient in tourism production and consumption. In: Hjalager, A.M., Richards, G. (ed.), Tourism and Gas¬tronomy. London & New York, Routledge, 3–20.
Stasiak, A.M. (2015). Podróż w poszukiwaniu smaku. W: Czornak, M., Stasiak, A.M., Wajs, D. (red.), Podróże kulturowe. Lublin: Wydawnictwo Werset, 113–137.
Stoianovich, T. (1971). Material Foundations of Preindustrial Civilization in the Balkans, Journal of Social History 4, 3, 205–262.
Straczuk, J. (2006). Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Świtała-Trybek, D. (2014). Dziedzictwo kulinarne w kontekście europejskiego ruchu turystycznego, Studia Etnologiczne i Antropologiczne 14, 28–48.
Tunbridge, J. (2018). Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku, przeł. Kamińska, A. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Vučković, B. (2020). Kiseli kupus kao gastronomsko nasleđe Balkana, https://www.slobodnaevropa.org/a/kiseli-kupus-gastronomsko-nasledje-balka¬na/30364706.html [21 IV 2021].
Vujicić, M., Ristić, L., Vujicić, M. (2012). Development Strategy for Festival Based Food Tourism in the Republic of Serbia. Актуальні проблеми економіки / Actual Problems of Economics 6, 351–359.
Warde, A. (1997). Consumption, Food and Taste. Culinary Antinomies and Commodity. London & New Delhi: Culture, Sage Publications.
Wieczorkiewicz, A. (2008). Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Wood, N., Munoz, C. (2007). No Rules, Just Right’ or is it? The Role of Themed restaurants as Cultural Ambassadors. Tourism and Hospitality Research 7 (3–4), 242–255.
Zagorac, D., Marjanović, S. (2013). Gastronomski vodič kroz gradove i opštine Srbije. http://www.malizvornik.rs/dokumenta/Gastronomski_vodic.pdf [19 IV 2021].
Živeti prošlost – srpska srednjovekovna gastronomija (2012), http://www.artiscen¬ter.com/?p=929 [20 IV 2021].
Загорац, Д., Бјеловић, Ј., Мајсторовић, М. (2010). Гастрономска мапа Србије. Резултати истраживања Одељења за заштиту природне и културне баштине. Београд: Завод за проучавање културног развитка Републике Србије.
Ковачевић, И. (2008). Антропологија транзиције. Београд: Српски генеалошки центар.
Огњевић, Т., (2016a). Златне виљушке између мита и стварности, Култура. Часопис за теорију и социологију културе и културну политику 152, 221–238.
Огњевић, Т., Ђорђевић, Б., (2014). Гозба. Београд: Артис центар; Галерија науке и технике САНУ.
Поповић, М., Тимотијевић, М., Ристовић, М. (2011). Историја приватног живота y Срба. Београд: Klio.
Радојичић, Д. (2012). Дијалози за трпезом, антрополошка монографија о култури исхране. Beograd: Етнографски институт САНУ.
Transliteration
Zagorac, D., Bjelović, J., Majstorović, M. (2010). Gastronomska mapa Srbije. Rezultati istraživanja Odeljenja za zaštitu prirodne i kulturne baštine. Beograd: Zavod za proučavanje kulturnog razvitka Republike Srbije.
Kovačević, I. (2008). Antropologija tranzicije. Beograd: Srpski genealoški centar.
Ognjević, T., (2016a). Zlatne viljuške između mita i stvarnosti, Kultura. Časopis za teoriju i sociologiju kulture i kulturnu politiku 152, 221–238.
Ognjević, T., Đorđević, B., (2014). Gozba. Beograd: Artis centar; Galerija nauke i tehnike SANU.
Popović, M., Timotijević, M., Ristović, M. (2011). Istorija privatnog života y Srba. Beograd: Klio.
Radojičić, D. (2012). Dijalozi za trpezom, antropološka monografija o kulturi ishrane. Beograd: Etnografski institut SANU.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-8494-1769
Tadeusz Czekalski, badacz historii społeczno-kulturowej Bałkanów w XIX–XXI wieku, historii kultury kulinarnej oraz życia codziennego w Europie w XX wieku. Profesor w Zakładzie Antropologii Historycznej Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.
