Homosexuality in Czech and Bulgarian Lexicographic Description from the Socialist Period
Abstrakt
The article is devoted to vocabulary and expressions referring to homosexuality,
used in dictionary and encyclopedic entries. The material analyzed was that included in Czechoslovak and Bulgarian lexicographic resources published in the socialist era. The research focused on relations between hyperonymous and synonymic terms as well as systems of references used in the dictionaries and encyclopedias examined. For the sake of analysis, the authors distinguish four types of categorization applied to homosexual people according to the following values:
1) vital, 2) moral, 3) affective, and 4) utilitarian. These categories actualize specific underlying (cognitive) informal and/or expert domains. It was concluded that the key cognitive operation, i.e. that of referring phenomena and their names to a specific norm, is not only time-dependent and informed by state-of-the-art knowledge or available information in a given society, but also dependent of the
current political regime and its governing methods.
Słowa kluczowe
homosexual minority; homosexuality; Bulgarian dictionary; Czech dictionary; repressions; communist ideology; communist dictionaries
Bibliografia
ASSČ – Akademický slovník současné češtiny, [online] (2017–2023). Praha: Ústav pro jazyk český AV ČR, v. v. i. Cit. 23. 11. 2023. https://slovnikcestiny.cz [19 XI 2023].
Bernatt–Reszczyńská, M. (2019). Socialistický člověk nemůže být homosexuál. Tabu, které pomáhalo StB vydírat lidi, https://zpravy.aktualne.cz/domaci/socialisticky-clovek-nemuze-byt-homosexual-tabu-ktere-pomaha/r~4decb2007d0311ebb2f60cc47ab5f122/ [19 XI 2023].
Bernatt–Reszczyńská, M. (2021). Homosexuálové čelili za socialismu opovržení a vyhazovům z práce, https://www.pametnaroda.cz/cs/magazin/pribehy/homosexualove-celili-za-socialismu-opovrzeni-vyhazovum-z-prace [19 XI 2023].
Dvořáčková, V. (2011). Osudy Ústavu pro jazyk český Dějiny ÚJČ ČSAV a jeho předchůdců ve světle archivních pramenů, Praha: ÚJČ AV ČR, v.v.i.
Erban, O. (2015). Život gayů v Československu, https://www.vice.com/cs/article/jpx9ay/zivot-gayu-za-komunismu-v-cechach [19 XI 2023].
IES – Ilustrovaný encyklopedický slovník (1984–1987). Praha: Academia.
KLA – Kartotéka lexikálního archivu (1911–1991), https://ujc.avcr.cz/elektronicke-slovniky-a-zdroje/kartoteka_lexikalniho_archivu.html [19 XI 2023].
MČE – Malá československá encyklopedie (1984–1987). Praha: Academia.
Niebrzegowska–Bartmińska, S. (2018). O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu. „Etnolingwistyka” 30, 2018, 259–284.
Nowak, T. (2020). Język ukrycia. Zapisany socjolekt gejów. Kraków: Universitas.
NSČ1 – Martincová, O. (red.) (1998). Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 1, Praha: Academia.
NSČ2 – Martincová, O. (red.) (2004). Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 2, Praha: Academia.
PSJČ – Hujer, O.; Smetánka, E.; Weingart, M.; Havránek, B.; Šmilauer, V.; Získal, A. (red.) (1935–1957). Příruční slovník jazyka českého, Praha: Státní nakladatelství.
Puzynina, J. (1992). Język wartości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rejzek, J. (2001). Český etymologický slovník, Voznice: LEDA.
SCS – Tauš, K. (1946). Slovník cizích slov, zkratek, novinářských šifer, pseudonymů a časopisů pro čtenáře novin, Blansko: Karel Jelínek.
SJČ – Trávníček, F. (1952). Slovník jazyka českého, Praha: Slovanské nakladatelství.
Skoumalová, H.; Bartoň, T.; Cvrček, V.; Hnátková, M.; Kocek, J. (2010). Totalita: korpus jazyka komunistické totality. Ústav Českého národního korpusu FF UK, Praha, http://www.korpus.cz [19 XI 2023].
SSČ – Filipec, J.; Daneš, F. (red.) (1978). Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost, Praha: Academia 1978.
SSJČ – Havránek, B. (1960–1971). Slovník spisovného jazyka českého, Praha: Academia.
Stanley, J. (2004). Report: Poland and neighboring countries, http://www.glbtqarchive.com/ssh/poland_S.pdf [19 XI 2023].
Stehlíková, Dž.; Procházka, I.; Hromada, J.(1995). Homosexualita, společnost, AIDS v ČR, Praha: Sdružení organizací homosexuálních občanů (SOHO) v České republice.
Taylor, J. R. (2001). Kategoryzacja w języku. Kraków: Universitas.
Tomasik, K. (2012). Gejerel. Mniejszości seksualne w PRL-u, Warszawa: Krytyka Polityczna.
Žáčková, A. (2010). Prezentace „podivného“ v české kultuře a festival Mezipatra, https://is.muni.cz/th/vwtlc/?id=121273 [19 XI 2023].
Армянов, Г. (1993). Речник на българския жаргон, София: 7М + Логис.
БЕ – Данчов, Н. Г.; Данчов, И. Г. (1936) Българска Енциклопедия. А – ѫ, София: Книгоиздателство Ст. Атанасовъ.
БТР – Андрейчин, Л.; Георгиев, Л.; Илчев, Ст.; Леков, Ив. (1955, 1963, 1973, 1995). Български тълковен речник, София: Наука и изкуство.
Груев, М. (2009): Комунизъм и хомосексуализъм в България (1944–1989 г.), „Либерален преглед“, https://www.librev.com/index.php/discussion-bulgaria-publisher/762-19441989 [20 XII 2023].
КБЕ – Кратка българска енциклопедия (1963–1969), Авторски колектив, София: Издателство на БАН.
Пернишка, Е. (2016). Развитие и облик на българската лексикология през последните 70 години (кратък обзор). В: Лексикографията в началото на ХХI в. Доклади от Седмата международна конференция по лексикография и лексикология (София, 15–16 октомври 2015), София: Издателство на БАН „Проф. Марин Дринов“, 17–29.
Попова, Г. (2009). Забраненият език – от дискурсивното обезличаване до фактическата асимилация на хомосексуалните в България в периода 1945–1989 г., https://notabene-bg.org/read.php?id=13&fbclid=IwAR0LA2bh2SgWMgIsGplXkv03WmPefGEY0X4cR9rLBDfj-bhWeMgVKfQoubA [20 XII 2023].
РЧДБЕ – Милев, А.; Братков, Й.; Николов, Б. (1964, 1978, 1982). Речник на чуждите думи в българския език, София: Наука и изкуство.
Transliteration
Armi͡anov, G. (1993). Rechnik na bŭlgarskii͡a zhargon, Sofii͡a: 7M + Logis.
BE – Danchov, N. G.; Danchov, I. G. (1936) Bŭlgarska Ent͡siklopedii͡a. A – ѫ, Sofii͡a: Knigoizdatelstvo St. Atanasov.
BTR – Andreĭchin, L.; Georgiev, L.; Ilchev, St.; Lekov, Iv. (1955, 1963, 1973, 1995). Bŭlgarski tŭlkoven rechnik, Sofii͡a: Nauka i izkustvo.
Gruev, M. (2009): Komunizŭm i khomoseksualizŭm v Bŭlgarii͡a (1944–1989 g.), „Liberalen pregled”, https://www.librev.com/index.php/discussion-bulgaria-publisher/762-19441989 [20 XII 2023]
KBE – Kratka bŭlgarska ent͡siklopedii͡a (1963–1969), Avtorski kolektiv, Sofii͡a: Izdatelstvo na BAN.
Pernishka, E. (2016). Razvitie i oblik na bŭlgarskata leksikologii͡a prez poslednite 70 godini (kratŭk obzor). In: Leksikografii͡ata v nachaloto na XXI v. Dokladi ot Sedmata mezhdunarodna konferent͡sii͡a po leksikografii͡a i leksikologii͡a (Sofii͡a, 15–16 oktomvri 2015), Sofii͡a: Izdatelstvo na BAN „Prof. Marin Drinov“, 17–29.
Popova, G. (2009). Zabranenii͡at ezik – ot diskursivnoto obezlichavane do fakticheskata asimilat͡sii͡a na khomoseksualnite v Bŭlgarii͡a v perioda 1945--1989 g., https://notabene-bg.org/read.php?id=13&fbclid=IwAR0LA2bh2SgWMgIsGplXkv03WmPefGEY0X4cR9rLBDfj-bhWeMgVKfQoubA [20 XII 2023]
RChDBE – Milev, A.; Bratkov, Ĭ.; Nikolov, B. (1964, 1978, 1982). Rechnik na chuzhdite dumi v bŭlgarskii͡a ezik, Sofii͡a: Nauka i izkustvo.
Uniwersytet Warszawski Polska
Uniwersytet Warszawski Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.
