Konstytucyjno-prawna sytuacja języka czarnogórskiego jako mniejszościowego w państwach byłej Jugosławii
Abstrakt
W czasach istnienia Jugosławii każdy z narodów, który żył w tej federacji, uważany był za konstytucyjny. Po rozpadzie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii i usamodzielnieniu się poszczególnych państw, niektóre z tych nacji znalazły się automatycznie w innym kraju i stały się mniejszością narodową i/lub jednym z narodów składowych. Artykuł dotyczy różnorodnego podejścia konstytucyjnego w odniesieniu do języka czarnogórskiego jako mniejszościowego w nowo powstałych organizmach państwowych, wyodrębnionych z byłych jugosłowiańskich republik (a w przypadku Republiki Kosowa – okręgu).
Słowa kluczowe
państwa byłej Jugosławii; mniejszość czarnogórska; język czarnogórski; gwarancje prawne; konstytucja
Bibliografia
Andrijašević, Ž. M.; Rastoder, Š. (ur.) (2006). Istorija Crne Gore: od najstarijih vremena do 2003. Podgorica: biblioteka Dijaspora Crne Gore / Centar za iseljenike.
Bujwid–Kurek, E. (2019). Legitymizacja ustroju politycznego państw pojugosłowiańskich. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Crnogorski jezik i zvanično… (2010). Crnogorski jezik i zvanično u službenoj upotrebi u Srbiji. (https://www.vijece-crnogoraca-zagreb.hr/novosti/2010/crnogorski-jezik-u-sluzbenoj-upotrebi-u-srbiji [9 I 2024]).
Čirgić, A.; Šušanj, J. (ur.) (2019a). Crnogorski jezik za prvi razred gimnazije. Podgorica: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
Čirgić, A.; Šušanj, J. (ur.) (2019b). Crnogorski jezik za drugi razred gimnazije. Podgorica: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
Čirgić, A.; Šušanj, J. (ur.) (2019c). Crnogorski jezik za treći razred gimnazije. Podgorica: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
Čirgić, A.; Deletić–Milačić, A. (ur.) (2019). Crnogorski jezik za četvrti razred gimnazije. Podgorica: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
Deklaracija... (2011) = Deklaracija Republike Slovenije o položaju narodnih skupnosti pripadnikov narodov nekdanje SFRJ v Republiki Sloveniji. Uradni list Republike Slovenije 7/11).
Europejska... (1992) = Europejska Karta Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, Strasburg, 5 XI 1992 roku (http://www.dbg.vdg.pl/attachments/article/10/Europejska_Karta_Jezykow_Regionalnych_lub_Mniejszosciowych.
pdf [9 IX 2023]).
Glušica, R. (2020). Crnogorski jezik i nacionalizam. Beograd: Biblioteka XX vek.
Korzeniewska–Wiszniewska, M. (2015). Sytuacja formalno-prawna mniejszości oraz innych grup narodowych i etnicznych w Republice Słowenii. [W:] Nowak, K.; Szymeczek, J. (red.), Mniejszości narodowe i prawodawstwo mniejszościowe w Europie Środkowo-Wschodniej: historia i współczesność. Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, 169–190.
Korzeniewska–Wiszniewska, M. (2017a). Polityka Republiki Słowenii wobec kryzysu migracyjnego w Europie. [W:] Studia środkowoeuropejskie i bałkanistyczne XXV, 259–289. DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.017.7263.
Korzeniewska–Wiszniewska, M. (2017b). Serbowie jako mniejszość w warunkach transformacji politycznej w państwach byłej Jugosławii 1995–2016. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Kosovski... (2011) = Kosovski Crnogorci. [U:] Profili zajednica na Kosovu 2010. OSCE Organization for Security and Cooperation in Europe. Mission in Kosovo (https://www.osce.org/files/f/documents/5/3/75452.pdf [14–17 IX 2023]).
Ljudska prava... (2005) = Ljudska prava i kolektivni identitet – Srbija 2004. Beograd: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji.
Manjine u BiH [brak daty wydania] = Nacionalne manjine u BiH. Misija OESS-a u Bosni i Hercegovini (OSCE Mission to Bosnia and Herzegovina), Visoki komesarijat OESS-a za nacionalne manjine (OSCE High Commissioner
on the National Minorities – HCNM) (https://www.osce.org/files/f/documents/7/3/468477_0.pdf [11 VIII 2023]).
Miljić, M. M. (2017). Zaboravljena dijaspora: Crnogorci u slovenačkoj Beloj krajini. Vijesti 02.09.2017 (https://www.vijesti.me/zabava/66488/zaboravljena-dijaspora-crnogorci-u-slovenackoj-beloj-krajini [15 VIII 2023]).
NY (2022a). Dijaspora u prošlosti i sadašnjosti (100): Dijaspora Crne Gore – pregled po zemljama (Srbija). Fokus 22 March 2022 (https://fokuspress. com/2022/03/28/dijaspora-u-proslosti-i-sadasnjosti-100-dijaspora-crne-gore-pregled-po-zemljama-srbija/ [12 VII 2023]).
NY (2022b). NY. Dijaspora u prošlosti i sadašnjosti (104): Dijaspora Crne Gore – pregled po zemljama (Bosna i Hercegovina), Fokus 1 April 2022 (https:// fokuspress.com/2022/04/01/dijaspora-u-proslosti-i-sadasnjosti-104-dijaspora-crne-gore-pregled-po-zemljama-bosna-i-hercegovina/ [7 VIII 2023]).
NY (2022c). Dijaspora u prošlosti i sadašnjosti (105): Dijaspora Crne Gore – pregled po zemljama (Republika Kosovo). Fokus 4 April 2022 (https://fokuspress.com/2022/04/04/dijaspora-u-proslosti-i-sadasnjosti-105-dijaspora-crne-gore-pregled-po-zemljama-republika-kosovo/ [17 VIII 2023]).
Orlandić, M.; Gjoševska, E.; Spasić, S. (ur.) (2021). Crnogorski iseljenici u Sjevernoj Makedoniji. Skopje: Istraživački centar MONTENRGRIN.
Podaci (2023). Podaci. Stanovništvo (https://podaci.dzs.hr/hr/podaci/stanovnistvo/ [9 I 2024])
Popis 2002 (2002). Popis 2002. Statistical Office of the Republic of Slovenia, Census of population, households and housing 2002 (https://www.stat.si/popis2002/en/rezultati/rezultati_red.asp?ter=REG&st=17 [19 VIII 2023]).
Popis 2022 (2023). https://popis2022.stat.gov.rs/sr-latn/5-vestisaopstenja/newsevents/20230616-st/; https://data.stat.gov.rs//Home/Result/3104020304?languageCode=sr-Cyrl [9 I 2024].
Puppel, S.; Wilczyńska, E. (2007). Ochrona języków naturalnych. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Sporazum... (2009) = Sporazum o zaštiti prava crnogorske manjine u Republici Hrvatskoj i hrvatske manjine u Crnoj Gori (https://www.vijece-crnogoraca-zagreb.hr/media/9840/sporazum-o-zastiti-prava-hrvatske-manjine-u-crnoj-gori-i-crnogorske-manjine-u-republici-hrvatskoj.pdf [12 VII 2023]).
Strategija... (2020) = Strategija saradnje sa diasporom-iseljenicima za period 20202023. godine sa akcionim planom realizacije za period 2020–2021. godine. Vlada Crne Gore, Uprava za dijasporu https://wapi.gov.me/download/10cd8fe6-cd47-4c22-9047-ef4a04aa419f?version=1.0. [17 VIII 2023]).
Štoković, A. (2005). Crnogorska dijaspora u Istri u 17. i 18. stoljeću (crnogorski jezik i njegova norma u kontekstu romanskog prostora). [U:] Nikčević, V.P. (ur.), Norma i kodifikacija crnogorskog jezika. Međunarodni naučni skup.
Zbornik radova. Podgorica 28–30. X. 2004, Cetinje: Institut za crnogorski jezik i jezikoslovlje, 371–398.
Treći izvještaj… (2022) = TREĆI IZVJEŠTAJ O EVALUACIJI BOSNE I HERCEGOVINE, Komitet eksperata Evropske povelje za regionalne ili manjinske zajednice jezika Vijeće Evrope, s. 70.
Ustav Federacije... (2002) = Ustav Federacije Bosne i Hercegovine, AMANDMAN XXIX. Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine 16/02.
Ustav Kosova... (2008) = Ustav Republike Kosovo. Republika Kosova, Nacionalna kancelaria revizije (https://zka-rks.org/wp-content/uploads/2017/06/USTAV_REPUBLIKE_KOSOVO.pdf [2 IX 2023]).
Ustav RH... (2010) = Ustav Republike Hrvatske (pročišćeni tekst). Narodne novine 85/2010.
Ustav Srpske... (2002) = Ustav Republike Srpske, Amandman LXXI. Službeni glasnik Republike Srpske 26/2002.
Ustava... (1991) = Ustava Republike Slovenije. Uradni list Republike Slovenije, 33/91–I.
Ustavni... (2002) = Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina. Narodne Novine 155/02.
Valenta, L. (2009). Upoznajmo se! Priručnik za učenike o kulturi, baštini i tradiciji nacionalnih manjina u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Misija OSCE-a u Bosni i Hercegovini.
Vasiljeva, Lj. (2022). Udžbenik kao važno sredstvo upravljanja nastavnim procesom (na primjeru udžbenika „Crnogorski jezik“ za gimnazije). [U:] Vujović, N. (ur.), Cetinjski filološki dani III. Zbornik radova s naučnoga skupa održanog na Cetinju 2. i 3. septembra 2021. Cetinje: Fakultet za crnogorski jezik i književnost – Kansas: Department of Slavic and Eurasian Languages and Literatures, University of Kansas and University of Kansas Libraries, 531–538.
Zakon o saradnji... (2018, 2019) = Zakon o saradnji Crne Gore sa dijasporom–iseljenicima. Službeni list Crne Gore 44/2018, 47/2019.
Zakon o udrugama (2014). Narodne Novine 74/14.
Zakon o zaštiti... (2003) = Zakon o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina (https://advokat- prnjavorac.com/zakon_o_zastiti_prava_nacionalnih_manjina_bih.html [10 VII 2023]).
Zupančič, J. (2015). Geografija Balkana in njegovega obrobja. Ljubljana: Znanstvena založba Filozofske fakultete.
Žagar, M. (2001). Položaj i prava nacionalnih manjina u Republici Sloveniji. [U:] Politička misao: časopis za politologiju, Vol. 38 No. 3, 106–121.
Вкупно... (2022) = Вкупно резидентно население, домаќинства и станови во Република Северна Македонија, Попис 2021. Скопје: Државен завод за статистика.
Заедница... [b. d. wyd.] = Заедница на Црногорци во Македонија. Агенцијата за остварување на правата на заедниците (https://aopz.gov.mk/zaednici/останати/ [9 IX 2023]).
Попис становништва... (2023) = Попис становништва, домаћинстава и станова 2022. Национална припадност. Београд 2023: Републички завод за статистику.
Устав на Република... (1991) = Устав на Република Македонија (i późniejsze nowelizacje). Службен весник на Република Македонија 52/1991, 91/2001).
Устав Републике Србије (2006). Службени гласник Републикe Србије 98/2006.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.
