„Ironia trącąca defetyzmem” a „społeczne zadania satyry”. Recenzje cenzorskie zbioru felietonów Władysława Smólskiego z 1948 roku
Abstrakt
W 1948 r. do Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji iWidowisk trafiły dwa zbiory felietonów autorstwa Władysława Smólskiego, które otrzymały aż dziesięć recenzji, w tym dziewięć negatywnych. Maszynopisy przekazano do kontroli w kwietniu 1948 r., a kolejne w następnych miesiącach, kiedy kontrola słowa stawała się coraz bardziej restrykcyjna. Celem artykułu jest ukazanie negatywnych recenzji cenzorskich sporządzonych w GUKPPiW, a także przedstawienie sytuacji, w jakiej znalazł się wówczas pisarz, który jeszcze przed wybuchem II wojny światowej dał się poznać jako autor m.in. fars i humoresek.
Słowa kluczowe
Władysław Smólski; cenzura; recenzja cenzorska; PRL; satyra; felieton
Bibliografia
AAN, GUKPPiW, sygn. 1273; 1453; 2956.
Alichnowicz, Karol, „Miejsce dla kpiarza”. Dyskusja o satyrze przed rokiem 1949, w: Presja i ekspresja. Zjazd szczeciński i socrealizm, red. D.Dąbrowska, P. Michałowski, Szczecin 2002.
Alichnowicz, Karol, Od kongresu do narodu. Dyskusja o satyrze w latach 1948–1953, „Pamiętnik Literacki” 2005, z. 1, s. 53–75.
Antologia satyry polskiej 1944–1955, red. A. Marianowicz, Warszawa 1955.
AŻIH, Dział Dokumentacji Odznaczeń Yad Vashem, dokumentacja sprawy Władysława Smólskiego, sygn. 349/24/160.
Batora, Katarzyna, Władysław Smólski, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, red. J. Czachowska, A. Szałagan, t. 7, Warszawa 1994.
„Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny”. Wybór dokumentów, red. M. Budnik et al., Białystok 2018.
BN, rps akc. 15429.
Budrowska, Kamila, Literatura i pisarze wobec cenzury PRL. 1948–1958, Białystok 2009.
Gaworek, Stanisław, Społeczne zadania satyry, „Przekrój” 1948, nr 190, s. 3, https://przekroj.pl/archiwum/numery/190/2 (d.d. 29.10.2021).
Gogol, Bogusław, „Fabryka fałszywych tekstów”. Z działalności Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Gdańsku w latach 1945–1958, Warszawa 2012.
Grynberg, Michał, Władysław Smólski, w: Księga sprawiedliwych, Warszawa 1993.
Hemar, Marian, Moja przekora. Satyry polityczne z lat 1943–1971, wyb. i oprac. A. K. Kunert, Kraków 2001.
Kondek, Stanisław Adam, Kontrola, nadzór, sterowanie. Budowa państwowego systemu wydawniczego w Polsce w latach 1945–1951, w: Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. A. Brodzka, J. Kostecki, Warszawa 1992.
Kotkiewicz, Aurelia, Nowy człowiek Michaiła Zoszczenki, Kraków 2012.
Lipiński, Eryk, Wstęp, w: „Szpilki”: 1935–1965. Coś nam zostało z tych lat..., oprac. W. L. Brudziński et al., Warszawa 1967.
Marianowicz, Antoni, Przedmowa, w: Antologia satyry polskiej 1944–1955, red. idem, Warszawa 1955.
Nowak, Piotr, Cenzura wobec rynku książki. Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu w latach 1946–1955, Poznań 2012.
„Polska Kronika Filmowa” 1948, nr 47/48, http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/9058 (d.d. 16.01.2022).
Prekerowa, Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa 1982.
Romek, Zbigniew, System cenzury PRL, w: T. Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL, Warszawa 2015.
Smólski, Władysław, Drewniana koszula, „Szpilki” 1947, nr 5, s. 6.
Smólski, Władysław, Jak naciągać mężczyzn?, „Szpilki” 1948, nr 20, s. 6.
Smólski, Władysław, Jak się odżywiać, „Szpilki” 1948, nr 13, s. 12.
Smólski, Władysław, Jak się pozbyć kobiety, „Szpilki” 1947, nr 7, s. 8.
Smólski, Władysław, Jak sprzedawać, „Szpilki” 1948, nr 12, s. 5.
Smólski, Władysław, Jak uwodzić kobiety, „Szpilki” 1947, nr 3, s. 8.
Smólski, Władysław, Jak zatruwać życie?, „Szpilki” 1948, nr 41, s. 6.
Smólski, Władysław, Koniec satyryka, „Szpilki” 1948, nr 34, s. 3.
Smólski, Władysław, Losy dziecka. Opowieść wojenna, Warszawa 1961.
Smólski, Władysław, Opieszałość społeczna, „Szpilki” 1947, nr 9, s. 10.
Smólski, Władysław, Zaklęte lata, Warszawa 1964.
Szeląg, Jan [Mitzner, Zbigniew], Satyra polska w walce o pokój, wstęp idem, Warszawa 1950.
„Szpilki” 1945–1948.
Wiśniewska-Grabarczyk, Anna, Archiwalia „pionierskiego” okresu powojennej cenzury. Literatura w poufnych biuletynach urzędu cenzury (1945–1951), „Sztuka Edycji” 2021, nr 2, s. 51–62.
Wiśniewska-Grabarczyk, Anna, Bulletins of the Polish censorship office from 1945 to 1956. A reconnaissance study, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2019, nr 4 (55), s. 311–331.
Wiśniewska-Grabarczyk, Anna, „Czytelnik” ocenzurowany. Literatura w kryptotekstach – recenzjach cenzorskich okresu stalinizmu, Warszawa 2018.
Władysław Smólski, w: Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. nacz. I. Gutman, red. współprow. S. Bender, S. Krakowski, Kraków 2009.
Za to groziła śmierć. Polacy z pomocą Żydom w czasie okupacji, wstęp, wyb. i red. W. Smólski, Warszawa 1981.
Uniwersytet w Białymstoku Polska
https://orcid.org/0000-0002-3245-0650
dr, Uniwersytet w Białymstoku. Pracownik Katedry Badań Porównawczych i Edytorstwa na Wydziale Filologicznym. Autor artykułów na temat cenzury w PRL oraz literackich świadectw Zagłady, a także książek pod tytułem Cenzura wobec literatury polskiej w latach osiemdziesiątych XX wieku (2019) i Pod presją cenzury. Szkice o kontroli słowa w latach 1945–1990 (2022). Publikował m.in. w czasopismach „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, „Journal of War”, „Napis”, „Slavistična Revija”, „Studia Wschodniosłowiańskie” i „Sztuka Edycji”.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
