Wołanie anioła i milczenie poety: „Modlitwa” Cypriana Norwida w kontekście psychologii procesu twórczego
Abstrakt
Modlitwa Cypriana Norwida to wiersz, który − chociaż stał się już przedmiotem kilku interesujących interpretacji − nie został jeszcze odczytany w kontekście psychologii, a zwłaszcza proponowanej tu koncepcji procesu twórczego Howarda Gardnera. Pojawiające się w utworze milczenie oraz dramat poety, który prosi o rozwiązanie głosu, jest odczytywane w nowym kontekście, który nie unieważnia dotychczasowych analiz, a jedynie je uzupełnia o brakujący komponent, umożliwiający uwzględnienie podmiotowości poety oraz powiązanie jego wiersza z doświadczeniem twórczym bez popełniania błędu biografizmu czy psychologizmu. Równocześnie przedstawiona interpretacja staje się realizacją sformułowanych na początku postulatów metodologicznych związanych z wykorzystywaniem psychologii w badaniach literaturoznawczych.
Słowa kluczowe
Cyprian Norwid; „Modlitwa”; proces twórczy; psychologia twórczości; Howard Gardener; kryzys twórczy; owocna asynchronia; psychologia w literaturoznawstwie
Bibliografia
Abramowska, Janina, Podmiot − osoba − autor, w: Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2002, s. 99−112.
„Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” 2020, nr 2.
Brzeziński, Jerzy, Zakrzewska, Marzenna, Poznanie psychologiczne jako poznanie naukowe, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, red. J. Strelau, D. Doliński, Gdańsk 2008, s. 178−207.
Całek, Anita, Adam Mickiewicz − Juliusz Słowacki. Psychobiografia naukowa, Kraków 2012.
Całek, Anita, Biografia naukowa: od koncepcji do narracji. Interdyscyplinarność, teorie, metody badawcze, Kraków 2013.
Całek, Anita, Drogi i bezdroża badań nad wybitnymi twórcami, w: Na drogach i bezdrożach historii psychologii, red. T. Rzepa, C. W. Domański, t. 4, Lublin 2015.
Całek, Anita, Kto pisze wielkie dzieła? O świadomości i nieświadomości w procesie twórczym, w: Persefona, czyli dwie strony rzeczywistości, red. M. Cieśla-Korytowska, M. Sokalska, Kraków 2010, s. 493−517.
Całek, Anita, Między możliwym a koniecznym − o trudnych związkach psychologii z literaturoznawstwem, w: Na drogach i bezdrożach historii psychologii, red. T. Rzepa, C. W. Domański, t. 3, Lublin 2014.
Całek, Anita, „Modlitwa” C. Norwida a psychologia doświadczenia religijnego: od medytacji biblijnej do budowania relacji, [w druku].
Całek, Anita, Na drogach (i bezdrożach) psychologicznych interpretacji literatury, w: Na drogach i bezdrożach historii psychologii, red. T. Rzepa, C. W. Domański, t. 5, Lublin 2016.
Chlebowski, Piotr, „Modlitwa” Cypriana Norwida, „Pamiętnik Literacki”, 2003, z. 4, s. 51−64.
Chlebowski, Piotr, Modlitwy Norwida jako zapis doświadczenia egzystencjalnego, w: Poetyka
i semantyka doświadczeń religijnych w literaturze, red. A. Bielak, P. Nowaczyński, Lublin 2011, s. 30−55.
Chlebowski, Piotr, O jednym drobnym wierszu Cypriana Norwida, w: Liryka Cypriana Norwida, red. P. Chlebowski, W. Toruń, Lublin 2003, s. 339−352.
Chlebowski, Piotr, Wartość w świecie paradoksu. O „Modlitwie” Cypriana Norwida, w: Interpretacje aksjologiczne, red. W. Panas, A. Tyszczyk, Lublin 1997, s. 55−73.
Cywińska, Małgorzata, Spostrzeganie interpersonalne w sytuacjach konfliktu, w: Konflikt społeczny w perspektywie socjologicznej i pedagogiczno-psychologicznej. Wybrane kwestie, red. D. Borecka-Biernat, M. Cywińska, Warszawa 2015.
Danek, Danuta, Sztuka rozumienia. Literatura i psychoanaliza, Warszawa 1997.
Dosse, François, Le pari biographique. Écrire une vie, Paris 2011.
Dunajski, Antoni, Akcenty modlitewne w lirykach Cypriana Norwida, w: Liryka Cypriana Norwida, red. P. Chlebowski, W. Toruń, Lublin 2003, s. 57−79.
Dunajski, Antoni, Teologiczne czytanie Norwida, Pelplin 1996.
Gadamska-Serafin, Renata, „Imago Dei”. Człowiek w myśli i twórczości Cypriana Kamila Norwida, Sanok 2011.
Gardner, Howard, Creating Minds. An Anatomy of Creativity Seen Through the Lives of Freud, Einstein, Picasso, Stravinsky, Eliot, Graham, and Gandhi, wyd. 2, New York 2011.
Gardner, Howard, More on private intuitions and public symbol systems, „Creativity Research Journal” 1994, t. 7, nr 3.
Gardner, Howard, Nemirovsky, Ricardo, From private intuitions to public symbol systems: An examination of the creative process in Georg Cantor and Sigmund Freud, „Creativity Research Journal” 1991, t. 4, nr 1.
Gorbaniuk, Oleg et al., Markery Wielkiej Szóstki polskiego leksykonu postrzeganych cech osobowości innych osób, „Roczniki Psychologiczne” 2014, t. 17, nr 2, s. 293−310.
Gorbaniuk, Oleg, Wymiary dyferencjacji profili spostrzeganych cech osobowości polskich polityków: analiza danych zagregowanych, „Psychologia Społeczna” 2009, t. 4, z. 1−2, s. 88−105.
Herberger, Jerzy, Kozłowska, Monika, Relacje interpersonalne z perspektywy psychologii człowieka, „Relacje” 2017, nr 4, s. 35−48.
Internetowy słownik języka Cypriana Norwida, https://www.slownikjezykanorwida.uw.edu.pl/ (d.d. 15.10.2021).
Kadyjewska, Anna, „TEN, który jest wszystko, jest wszędzie”. O Bogu w pismach Cypriana Norwida, w: Norwid a chrześcijaństwo, red. J. Fert, P. Chlebowski, Lublin 2002, s. 403−420.
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
Kendall, Paul M., The Art of Biography, London 1965.
Kudyba, Wojciech, Medytacja Norwida, w: Liryka Cypriana Norwida, red. P. Chlebowski, W. Toruń, Lublin 2003, s. 41−56.
Lejeune, Philippe, Pakt autobiograficzny, tłum. A.W. Labuda, w: idem, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. R. Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
Lewicki, Paweł, Zjawisko „ukrytej teorii osobowości” w procesie spostrzegania społecznego, w: Psychologia spostrzegania społecznego, red. M. Lewicka, J. Trzebiński, Warszawa 1985.
Lipski, Jan Józef, Biografia a interpretacja, w: Z problemów literatury polskiej XX wieku, t. 1, red. J. Kwiatkowski, Z. Żabicki, Warszawa 1965, s. 180−205.
Lipski, Jan Józef, Osobowość twórcza, „Pamiętnik Literacki” 1983, z. 3, s. 167−188.
Łapiński, Zdzisław, Norwid, Kraków 1984.
Madejski, Jerzy, Biografia struktury − struktura biografii. Dopiski do teorii Janusza Sławińskiego, w: Dzieła − języki − tradycje, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2006, s. 28−44.
Merdas, Alina RSCJ, Ocalony wieniec. Chrześcijaństwo Norwida na tle odrodzenia religijnego w porewolucyjnej Francji, Warszawa 1995.
Norwid, Cyprian, Dzieła zebrane, t. 2: Wiersze. Dodatek krytyczny, Warszawa 1966.
Norwid, Cyprian, Modlitwa, w: Pisma wszystkie, oprac. J. W. Gomulicki, t. 1: Wiersze, Warszawa 1971, s. 135−136.
Nycz, Ryszard, Osoba w nowoczesnej literaturze: ślady obecności, w: Osoba w literaturze i komunikacji literackiej, red. E. Balcerzan, W. Bolecki, Warszawa 2000, s. 7−29.
Ozorowski, Mieczysław, Bóg a stworzenie w teologii katolickiej, „Paedagogia Christiana” 2011, nr 2, s. 83−98.
Pustkowski, Henryk, Modlitwa, w: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gazda, Warszawa 2012, s. 576−578.
Ruszel, Magdalena E., Zaburzenia psychiczne w świetle literatury beletrystycznej, Stalowa Wola 2007.
Rzepa, Teresa, O studium przypadku i portrecie psychologicznym, Szczecin 2005.
Salij, Jacek OP, Problem męczeństwa u Norwida, w: Norwid a chrześcijaństwo, red. J. Fert, P. Chlebowski, Lublin 2002, s. 31−51.
Siek, Stanisław, Osobowość Słowackiego na podstawie psychoanalizy jego utworów dramatycznych, Warszawa 1970.
Siwiec, Magdalena, Sytuacja Norwida − sytuacja Baudelaire’a, Kraków 2021.
Sławiński, Janusz, Myśli na temat: biografia pisarza jako jednostka procesu historycznoliterackiego, w: Biografia − geografia − kultura literacka, red. J. Ziomek, J. Sławiński, Wrocław 1975, s. 9−24.
Sławiński, Janusz, O kategorii podmiotu lirycznego, w: idem, Dzieło, język, tradycja. Prace wybrane, t. 2, Kraków 1998, s. 64−73.
Stasiakiewicz, Michał, Twórczość i interakcja, Poznań 1990.
Stróżewski, Władysław, Dialektyka twórczości, Kraków 1983.
Tabaszewska, Justyna, Na granicy faktu. Kategoria „faction” w badaniach nad współczesnymi biografiami, „Teksty Drugie” 2019, nr 1, s. 61−79.
Tatarkiewicz, Władysław, Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 2008, s. 294−318.
Zajas, Paweł, Jak świat prawdziwy stał się bajką. O literaturze niefikcjonalnej, Poznań 2011.
Zajączkowski, Ryszard, „Głos prawdy i sumienia”. Kościół w pismach Cypriana Norwida, Wrocław 1998.
Zawadzki, Andrzej, Autor. Podmiot literacki, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006, s. 217−248.
Zieniewicz, Andrzej, Pakty i fikcje. Autobiografizm po końcu wielkich narracji (szkice), Warszawa 2011.
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-6032-2226
dr hab.; literaturoznawczyni, komparatystka i psycholog twórczości, adiunkt w Katedrze Komparatystyki Literackiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Absolwentka filologii polskiej oraz psychologii; autorka książek Adam Mickiewicz − Juliusz Słowacki: psychobiografia naukowa (2012), Biografia naukowa: od koncepcji do narracji (2013), Nowa teoria listu (2019) oraz artykułów publikowanych w monografiach wieloautorskich i czasopismach („Ruch Literacki”, „Wielogłos”, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, „Horyzonty Wychowania”, „Studia Poetica”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”); współpracuje z Ośrodkiem Badawczym Facta Ficta. Główne obszary badań to biografistyka i metodologia biografii, epistolografia, osobowość twórcy, utopie i dystopie oraz literatura fantastyczna XIX−XXI w.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
