O długim trwaniu antologii na przykładzie „Speculum exemplorum”
Abstrakt
Artykuł omawia kwestię długiego trwania trzech antologii nowołacińskich. O ich ogromnej popularności w Europie przez cały okres nowożytny zadecydowały nie tylko zawartość, ale przede wszystkim użyteczność wynikająca z prostej i jasnej struktury, pozwalającej na łatwe odnajdywanie treści. Zbiory cytatów, takie jak Manipulus florum Tomasza z Irlandii czy Polyanthea, nie tyle trwały powielane w kolejnych dodrukach, ile żyły dzięki ciągłym zmianom, jakie wprowadzali kolejni redaktorzy uzupełniający i korygujący materiał, a także modyfikujący układ treści oraz porządkujący je z pomocą kolejnych użytecznych indeksów. Na tym tle wyróżnia się kompendium kaznodziejskie zatytułowane Speculum exemplorum. Mimo swej średniowiecznej proweniencji odrodziło się dzięki redakcji jezuity Joannesa Majora. Wciąż drukowane i poszerzane zyskało też nową odsłonę za sprawą tłumaczenia Szymona Wysockiego, które dzięki kolejnym wydaniom i nowym redakcjom nie tylko stało się ważnym i długotrwałym zjawiskiem w literaturze staropolskiej, ale też otworzyło drogę adaptacjom w językach wschodniosłowiańskich.
Słowa kluczowe
antologia; literatura nowołacińska; przekład; literatura staropolska; kompedium kaznodziejskie
Bibliografia
Adagia sive sententiae proverbiales [...], Argentorati: Josias Rihelius, 1596.
Alsheimer, Rainer, Das Magnum Speculum Exemplorum als Ausgangspunkt populärer Erzähltraditionen. Studien zu seiner Wirkungsgeschichte in Polen und Russland, Bern−Frankfurt am Main 1971.
Anthologia sive Florilegium rerum et materiarum selectarum [...] ex sacris literis, patribus item aliisque linguae Graecae et Latinae scriptoribus probatis collectum [...], Argentorati: Wilhelm Christian Glaser, 1631.
Beyerlinck, Laurens, Magnum theatrum vitae humanae [...], t. 1−7, Coloniae Agrippinae: Arnoldus et Antonius Hieratus, 1631.
Blair, Ann, Reading Strategies of Coping With Information Overload ca 1550−1700, „Journal of the History of Ideas”, vol. 64 (2003), nr 1, s. 11−28.
Blair, Ann, Too Much to Know. Managing Scholarly Information Before the Modern Age, New Haven−London 2010.
Desiderii Erasmi Roterodami Opera omnia [...], t. 1: De copia verborum ac rerum libri duo, Lugduni Batavorum: Petrus Vender, 1703.
Emblemata. Handbuch zur Sinnbildkunst des XVI. und XVII. Jahrhunderts. Supplement der Erstausgabe, herausg. von A. Henkel, A. Scho¨ne, Stuttgart 1976.
Erasmus, Collected Works, vol. 24: The Copia. Foundations of the Abundant Style, tłum. i przyp. B. I. Knott, 1978.
Estreicher, Karol, Bibliografia polska, t. 22, Kraków 1908.
Florilegii magni seu Polyantheae floribus novissimis sparsae libri XX [...], Argentorati: Haeredes Lazari Zetzneri, 1645.
Florilegii magni seu Polyantheae tomus secundus, Argentorati: Haeredes Lazari Zetzneri, 1624. https://manipulus-project.wlu.ca/index.html (d.d. 21.04.2021).
Kruitwagen, Bonaventura, Het „Speculum exemplorum”, „Bijdragen voor de Geschedesis van het Bisdom van Haarlem”, 29 (1905), s. 329−368.
Lesser, Bertram, Johannes Busch: Chronist der Devotio moderna. Werkstruktur, Überlieferung, Rezeption, Frankfurt am Main, 2005.
Loci communes sive Florilegium rerum et materiarum selectarum [...] ex sacris literis, patribus item, aliisque linguae Graecae et Latinae scriptoribus probatis collectum, Argentorati: Josiae Rihelii Haeredes, 1598.
Magistri Thetmari Iter ad Terram Sanctam anno 1217, ed. T. Tobbler, St. Galli et Bernae 1851.
M[agistri] Thietmari Historia de dispositione Terrae Sanctae, rec. J. C. M. Laurent, Hamburg 1852.
Magnum speculum exemplorum [...], Duaci: Balth[asar] Bellerus, 1603.
Magnum speculum exemplorum [...], Venetiis: Petrus Bertanus, 1605.
Magnum speculum exemplorum [...], Antverpiae: Ioannes Keerbergius, 1607.
Magnum speculum exemplorum [...], Duaci: Balthazar Bellerus, 1633.
Manikowska, Halina, Jerozolima − Rzym − Compostela. Wielkie pielgrzymowanie u schyłku średniowiecza, Wrocław 2008.
Maracci, Ippolito, Polyanthea Mariana in libros XVIII distributa [...], Coloniae Agrippinae: Petrus Ketteler, 1684.
Mejor, Mieczysław, Polyanthea Nova von Joseph Lange: ein Exampel der neulateinischen Florilegia, w: Acta Conventus Neo-Latini Hafniensis Proceedings of the Eighth International Congress of Neo-Latin Studies. Copenhagen 12 August to 17 August 1991, „Medieval and Renaissance Texts and Studies”, vol. 120, Tempe, Arizona 1997, s. 651−663.
Moss, Ann, Printed Commonplace-Books and the Structuring of Renaissance Thought, Oxford 1996.
Pawlak, Wiesław, De eruditione comparanda in humanioribus. Studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, Lublin 2012.
Polo de Beaulieu, Marie Anne, „Dialogus miraculorum”: The Initial Source of Inspiration for Johannes Gobi the Younger’s „Scala coeli”?, w: The Art of Cistercian Persuasion in the Middle Ages and Beyond. Caesarius of Heisterbach’s „Dialogue on Miracles” and Its Reception, ed. by V. Smirnova, M. A. Polo de Beaulieu and J. Berlioz, Leiden 2015.
Polyanthea. Opus suavissimis floribus exornatum, compositum per Dominicum Nanum Mirabellium [...] ad communem utilitatem, Saonae: Franciscus de Silva, 1503.
Polyanthea [...], in libera Argentina: Matthias Schurerius, 1517.
Rouse, Richard, Rouse, Mary, Preachers, Florilegia and Sermons: Studies on the „Manipulus Florum” of Thomas of Ireland, Toronto 1979.
Rudolf-Ziółkowska, Elżbieta, Wstęp, w: Wielkie zwierciadło przykładów w ruskim tłumaczeniu Joana Prysłopskiego z 1723 roku, oprac. E. Rudolf-Ziółkowska, Kraków 2004.
Soszyński, Jacek, Kronika Marcina Polaka i jej średniowieczne tradycje rękopiśmienne w Polsce, Warszawa 1995.
Spanner, Andreas, Polyanthea sacra [...], t. 1−2, Venetiis: Michael Haertz, 1709.
Vermeer, Hendrina Beytje Clasina Willemina, Het tractaat „Ortus et decursus OrdinisCartusiensis” van Hendrik Egher van Kalkar met een biographische inleiding, Wageningen 1929.
Vosters, Simon A., Love Fever: Guevara, Gruterus, Catsius and „Schoonhovius”, „Humanistica Lovaniensia. Journal of Neo-Latin Studies”, vol. XLVI (1997), s. 279−321.
Walczak-Sroczyńska, Barbara, „Wielkie zwierciadło przykładów” − dzieje tekstologiczne, „Slavia Orientalis” 1976, nr 4, s. 493−508.
Walczak-Sroczyńska, Barbara, Z dziejów polsko-rosyjskich związków kulturalnych w XVII wieku. (Wschodniosłowiańska recepcja „Wielkiego zwierciadła przykładów”), „Przegląd Humanistyczny” 1976, nr 7, s. 19−29.
Wielkie zwierciadło przykładów [...] przez ks. Symona Wysockiego [...] na polskie przełożone [...], Kraków: Jan Scharffenberger, 1612.
Wielkie zwierciadło przykładów [...] przez ks. Symona Wysockiego [...] na polskie znowu przełożone i sporządzone [...], Kraków: Maciej Jędrzejowczyk, 1621.
Wielkie zwierciadło przykładów [...] przez ks. Szymona Wysockiego przełożone, a teraz po trzeci raz przez ks. Jana Lesiowskiego [...] sporządzone [...], Kraków: Antoni Wosiński, 1633.
Wielkie zwierciadło przykładów w ruskim tłumaczeniu Joana Prysłopskiego z 1723 roku, oprac. Elżbieta Rudolf-Ziółkowska, Kraków 2004.
Woude, Sape Van der, Johannes Busch. Windesheimer kloosterreformator en kroniekschrijver, Edam 1947.
Zwierciadło przykładów [...], t. 1, Kalisz: Drukarnia Kolegium SJ, 1690.
Zwierciadło przykładów [...], t. 2, Kalisz: Drukarnia Kolegium SJ, 1691.
Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-9178-6114
dr hab., prof. IBL PAN, pracuje w Pracowni Literatury Renesansu i Baroku Instytutu Badań Literackich PAN, zajmuje się literaturą staropolską i nowołacińską tworzoną na terenie Rzeczypospolitej ok. połowy XVII w.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
