Stulecie Tyrmanda. Cezura w biografii publicznej pisarza
Abstrakt
Punktem wyjścia artykułu jest uchwała Sejmu o ustanowieniu roku 2020 rokiem Leopolda Tyrmanda, która stanowi ważny moment w jego losach pośmiertnych. Przedmiotem rozważań są cztery teksty biograficzne na jego temat. W pierwszym rzędzie dokumentują one zróżnicowanie ujęć autora Złego: przez pryzmat PRL-owskiej legendy i od strony doświadczeń amerykańskich, które potwierdziły jego konsekwentny antykomunizm. We wszystkich kluczową kwestię stanowi cezura biograficzna między latami spędzonymi w Polsce i okresem emigracyjnym. Wojciech Skalmowski podkreśla, że Tyrmand wielokrotnie musiał zaczynać wszystko od nowa. Według Mariusza Urbanka (Zły Tyrmand) wyjazd za granicę powoduje rozbicie biografii pisarza na dwa osobne etapy. Zdaniem autorów książki Amerykański brzeg Leopolda Tyrmanda, dopiero emigracja stwarza możliwość pełnego ujawnienia dominanty światopoglądowej jego twórczości. Z kolei w książce Marcela Woźniaka akcent pada na problemy tożsamościowe, których źródłem było żydowskie pochodzenie pisarza. Z tego punktu widzenia biografia Tyrmanda okazuje się jednym z wielu przypadków biografii migracyjnych, spełniających się między starym i nowym światem.
Słowa kluczowe
Leopold Tyrmand; biografia; cezura biograficzna; emigracja; migracja; żydowska tożsamość
Bibliografia
Broński, Maciej [Skalmowski, Wojciech], George Orwell, „Kultura” (Paryż) 1973, nr 10.
Broński, Maciej [Skalmowski, Wojciech], Leopold Tyrmand (1920−1985), „Kultura” (Paryż) 1985, nr 7.
Całek, Anita, Adam Mickiewicz − Juliusz Słowacki. Psychobiografia naukowa, Kraków 2012.
Eisler, Jerzy, Polskie miesiące, czyli kryzys(y) w PRL, Warszawa 2008.
Komar, Michał, Leopold Tyrmand na amerykańskim bruku, „Życie Warszawy” 1993, nr 284, dod.
Kott, Jan, Przyczynek do biografii. Po zawale, Kraków 1995.
Kwiatkowska, Katarzyna, Gawęcki, Maciej, Tyrmand i Ameryka, Gdańsk 1998.
Lausberg, Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum. i oprac. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Lubelski, Jakub, Arogancka elegancja, czyli „rozkosze konserwatyzmu”, „Fronda Lux” 2013, nr 68.
Niciński, Konrad, Dwie wersje „Dziennika 1954” Leopolda Tyrmanda: wokół problemu tożsamości tekstu, „Pamiętnik Literacki” 2006, z. 4.
Pasterska, Joanna, Świat według Tyrmanda. Przewodnik po utworach fabularnych, Rzeszów 2000.
Popławski, Jan L., Sztandar ze spódnicy, „Prawda” 1885, nr 35.
Przybylski, Ryszard K., O tym jak Leopold Tyrmand wałęsał się w świecie kultury popularnej, Poznań 1998.
Rojewski, Jan, Co przyniesie rok Tyrmanda, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1800098,1,co-przyniesie-rok-tyrmanda.read.
Sandauer, Artur, O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (rzecz, którą nie ja powinienem był napisać), Warszawa 1982.
Schütze, Fritz, Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej, w: Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, red. K. Kazimierska, Kraków 2012.
Sernicka, Katarzyna, Gawęcki, Maciej, Amerykański brzeg Leopolda Tyrmanda, Warszawa 1993.
Siedlecka, Joanna, Obława, losy pisarzy represjonowanych, Warszawa 2005.
Sławiński, Janusz, Myśli na temat: biografia pisarza jako jednostka procesu historycznoliterackiego, w: Biografia − geografia − kultura literacka, red. J. Ziomek, J. Sławiński, Wrocław 1975.
Sowa, Andrzej Leon, Historia polityczna Polski 1944−1991, Kraków 2011.
Stałość i zmienność w biografii, red. A. Gutowska, E. Dubas, Łódź 2019.
Strauss, Anselm Leonard, Mirrors and Masks: The Search for Identity, New Brunswick−London 2009.
Szmidt, Krzysztof J., Epifania i doświadczenie krystalizujące w biografii twórczej − próba zarysowania pola badawczego, „Teraźniejszość − Człowiek − Edukacja” 2012, nr 4.
Toeplitz, Krzysztof Teodor, Nie taki zły, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/221748,1,nie-takizly.read.
Tuszyńska, Agata, Tyrmandowie. Romans amerykański, Kraków 2012.
Upominki od narodu. Jubileusze, rocznice, obchody pisarzy, red. T. Budrewicz, P. Bukowiec, R. Stachura-Lupa, Żarnowiec 2010.
Urbanek, Mariusz, Zły Tyrmand, Warszawa 2020.
Werner, Andrzej, Proszę o biografię Tyrmanda, „Ex Libris” 1994, nr 48.
Woźniak, Marcel, Biografia Leopolda Tyrmanda. Moja śmierć będzie taka, jak moje życie, Kraków 2016.
Uniwersytet w Białymstoku Polska
https://orcid.org/0000-0001-7284-2248
pracuje na Uniwersytecie w Białymstoku, zajmuje się historią literatury XIX i XX w. w perspektywie życia publicznego, zróżnicowaniem regionalnym piśmiennictwa na ziemiach polskich, epistolografią i biografistyką; autorka książek: Cyprian Norwid. Osoby i listy (Lublin 1997), Galeria ojców. Autorytet publiczny w literaturze polskiej lat 1800−1861 (Białystok 2009), Cenzura na gruzach. Szkice o literackich świadectwach życia w PRL-u (Białystok 2017), Romantyzm ziemi przechodów. Próby terytorialnej historii literatury (Białystok 2019).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
