Dwa przełomy. Wilhelm Dilthey i historycznokulturowe przesłanki science wars
Abstrakt
Współczesny rozdźwięk między humanistyką a naukami matematyczno-przyrodniczymi skłania do powtórnego przemyślenia zespołu historycznych okoliczności, które doprowadziły do rozpadu życia naukowego na odizolowane od siebie domeny („dwie kultury” Charlesa Snowa). W efekcie tego rozpadu przyrodoznawstwo mistyfikuje humanistykę, humanistyka mistyfikuje nauki matematyczno-przyrodnicze; konflikt nabiera ideologicznego zabarwienia, przeradzając się w rywalizację o monopol na prawo do definiowania rzeczywistości. W tym kontekście Diltheyowska koncepcja ugruntowania humanistyki jako poniekąd inwersji nauk przyrodniczych, w szczególności zaś wpływ tej koncepcji na autodefinicje dyscyplin humanistycznych − nabierają dosyć przewrotnej aktualności. Według przedstawionego w artykule ujęcia Diltheyowski postulat naukowej suwerenności badań humanistycznych, pozostających w całkowitej niezależności od empirycznego i matematycznego przyrodoznawstwa, stanowi ogniwo pośrednie między dwoma zjawiskami. Pierwszym jest eskapistyczna reakcja środowisk artystycznych na siedemnastowieczną rewolucję naukową; drugim − konglomerat takich współczesnych tendencji, jak socjologiczna biofobia i antynaturalizm (aspekty konstruktywizmu kulturowego) czy próby semiologizacji współczesnych teorii fizycznych. Tendencje te z konieczności zarysowane tu zostały jedynie szkicowo, ze świadomością, że same w sobie stanowią wielopłaszczyznowe zagadnienie badawcze. Tym samym na pan pierwszy wysuwa się w artykule Diltheyowska filozofia nauk humanistycznych, a zwłaszcza te jej aspekty, które wykazują dostatecznie wyraźną analogię z kryzysem XVII w. i zarazem poddają się dostatecznie uzasadnionej wykładni jako jedna z przesłanek współczesnego konfliktu nauk.
Słowa kluczowe
Wilhelm Dilthey; „dwie kultury”; science wars; filozofia nauki
Bibliografia
Antologia liryki angielskiej, oprac. J. Pietrkiewicz, Warszawa 1987.
Berger, Peter, Luckmann, Thomas, Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy, tłum. J. Niżnik, Warszawa 2010.
Billip, Witold, Mickiewicz w oczach współczesnych. Dzieje recepcji na ziemiach polskich w latach 1818−1830. Antologia, Wrocław 1962.
Brogowski, Leszek, Świadomość i historia. Studium o filozofii Wilhelma Diltheya, Gdańsk 2004.
Dilthey, Wilhelm, O istocie filozofii, tłum. E. Paczkowska-Łagowska, Warszawa 1987.
Dilthey, Wilhelm, Pisma estetyczne, tłum. K. Krzemieniowa, oprac. Z. Kuderowicz, Warszawa 1982.
Janowski, Ludwik, W promieniach Wilna i Krzemieńca, Wilno 1923.
Kuderowicz, Zbigniew, Dilthey, Warszawa 1987.
Lorenc, Włodzimierz, Filozofia życia Wilhelma Diltheya, „Sztuka i Filozofia” 2005, t. 27.
Malczewski, Antoni, Maria, oprac. R. Przybylski, Wrocław−Kraków 1958.
Markowska, Martyna, Interpretacja jako rozumienie w ujęciu Wilhelma Diltheya, „Czasopismo Filozoficzne” 2007, nr 2.
Mężyński, Kazimierz, Gotfryd Ernest Groddeck, profesor Adama Mickiewicza. Próba rewizji, Gdańsk 1974.
Mickiewicz, Adam, Dzieła wszystkie, t.1: Wiersze, cz. 1, red. K. Górski, Wrocław−Warszawa−Kraków 1972.
Paczkowska-Łagowska, Ewa, Logos życia. Filozofia hermeneutyczna w kręgu Wilhelma Diltheya, Gdańsk 2000.
Psillos, Stathis, Scientific Realism. How science tracks truth, London−New York 2005.
Ricoeur, Paul, Język, tekst, interpretacja. Pisma wybrane, tłum. P. Graff, K. Rosner, Warszawa 1989.
Sarbiewski, Maciej Kazimierz, Dii gentium. Bogowie pogan, tłum. K. Stawecka, Wrocław−Warszawa−Kraków 1972.
Seweryn, Dariusz, Alegoria i problemy dyskursu symbolicznego, Lublin 2017.
Słowacki, Juliusz, Beniowski, w: idem, Dzieła wszystkie, t. 5, red. J. Kleiner, Wrocław 1954.
Snow, Charles Percy, Dwie kultury, tłum. T. Baszniak, Warszawa 1999.
Sokołowska, Jadwiga, Dwie nieskończoności. Szkice o literaturze barokowej Europy, Warszawa 1978.
Szantyr, Antoni, Działalność naukowa Godfryda Ernesta Grodka, w: Z dziejów filologii klasycznej w Wilnie. Studium zbiorowe, Wilno 1937.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Polska
https://orcid.org/0000-0002-8170-6595
prof. dr hab. Zatrudniony w Katedrze Literatury Oświecenia i Romantyzmu KUL. Autor książek Alegoria i problemy dyskursu symbolicznego (2017); Innowacja i tradycja. Studia i szkice o poezji romantycznej (2014); Prehistoria − średniowiecze − romantyzm. W kręgu indoeuropejskich tematów mitologicznych: od Dumézila do Słowackiego (2014); Słowacki nie-mistyczny (2001), „...Jak tam zaszedłeś...?”. Mickiewicz w szkole klasycznej (1997); O wyobraźni lirycznej Adama Mickiewicza (1996).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
