Sarmatyzm i biedermeier. Granice, cezury, przepływy. W kręgu galicyjskich spadkobierców Soplicy
Abstrakt
Prezentowany tekst jest propozycją interpretacji dostrzeżonej interferencji dwóch nurtów dziewiętnastowiecznej kultury polskiej: romantycznego sarmatyzmu i biedermeieru jako przykładu dyfuzji kulturowej, której efektem staje się zredefiniowana kulturowa tożsamość polskiego ziemiaństwa drugiej połowy XIX w. Na przykładach dzieł literackich, określonych jako krąg spadkobierców Pamiątek Soplicy Henryka Rzewuskiego, pokazuję nie tylko ewolucję dawnej tradycji szlacheckiej w kontekście zmian społecznych i kulturowych, jakie przynosi XIX w., ale przede wszystkim wydobywam znaczenie biedermeieru jako ważnego impulsu kulturowego, który modernizował tradycję szlachecką i otwierał ją na kulturowe procesy zachodzące w dziewiętnastowiecznej Europie.
Kulturowa dyfuzja zachodząca między romantycznym sarmatyzmem a biedermeierem pozwala mi wskazać niezbyt wyraźnie dostrzegane z perspektywy typowych ujęć historii kultury polskiej XIX w. geograficzne granice występowania zjawisk kulturowych oraz czasowe cezury ich trwania, zwracam też uwagę na wydarzenia społeczne, które inicjowały kulturowe przepływy w obrębie kultury polskiej XIX w.
Słowa kluczowe
romantyczny sarmatyzm; biedermeier; kultura polska XIX wieku
Bibliografia
Barwiński, Eugeniusz, Zygmunt Kaczkowski w świetle prawdy (1863−1871): z tajnych aktów B. Austriackiego Ministerstwa Policji, Lwów 1920.
„Biblioteka Warszawska” 1857, t. 2.
Biedrońska-Słotowa, Beata, Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym na podstawie zachowanych ubiorów zabytkowych i ich części oraz w świetle źródeł ikonograficznych, Kraków 2005.
Biernacki, Andrzej, Głębocki, Henryk, Juliusz Ksawery Łukasz Strutyński, w: Polski słownik biograficzny, t. 44, Kraków 2006−2007.
Brzozowski, Stanisław, Legenda Młodej Polski, w: idem, Eseje i studia o literaturze, t. 2, oprac. H. Markiewicz, Wrocław−Warszawa 1990.
Chołoniewski, Antoni, Nieśmiertelni. Fotografie literatów lwowskich, Lwów 1898.
Chołoniewski, Stanisław, Artykuł nadesłany. Obraz z galerii życia mego, Lipsk 1846.
Codzienność w literaturze XIX (i XX) wieku: Od Adalberta Stiftera do współczesności, red. G. Borkowska, A. Mazur, Opole 2007.
Czachowski, Kazimierz, Między romantyzmem a realizmem, oprac. A. Czachowski, Warszawa 1967.
Czapliński, Przemysław, Poruszona mapa. Wyobraźnia geograficzno-kulturowa polskiej literatury przełomu XX i XXI wieku, Kraków 2017.
„Czas” 1878, nr 95.
Fras, Zbigniew, Sługa wielu panów, „Prawo i Życie” 1993, nr 21.
Fredro, Aleksander, Pan Jowialski, w: idem, Wybór komedii, oprac. M. Ursel, Wrocław 2016.
Grabowski, Michał, Wypadki galicyjskie. Dokończenie przeglądu literatury i życia umysłowego w Galicji między 1830 a 1848 rokiem, w: Z. Sudolski, Tropem detektywa. Studia, materiały, sylwetki, t. 2, Warszawa 2009.
Grabowski, Tadeusz, Michał Grabowski jego pisma krytyczne i pojęcia polityczne, Kraków 1900.
Grzędzielska, Maria, Zygmunt Kaczkowski. Między gawędą a romansidłem, w: Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej, t. 3, red. S. Kratochwilowa, Przemyśl 1978.
Jopek, Antoni, Bard szlachty sanockiej. Opowiadania i powieści historyczne Zygmunta Kaczkowskiego, Kraków 1974.
Kaczkowski, Zygmunt, Mój pamiętnik z lat 1833−1843, Lwów 1899.
Klubiński, Andrzej, Rok i dzień klimakteryczny, w: Silva rerum, https://www.wilanowpalac.pl/rok_i_dzien_klimakteryczny.html (d.d. 26.04.2020).
Koehler, Krzysztof, Domek szlachecki w literaturze polskiej epoki klasycznej, Kraków 2005.
Krechowiecki, Adam, Zygmunt Kaczkowski i jego czasy, Lwów 1918.
Krzemiński, Stanisław, Aleksander Fredro, „Bluszcz” 1876, nr 39.
Kubiak, Jacek, Biedermeier, w: Słownik polskiej krytyki literackiej 1764−1918. Pojęcia – terminy − zjawiska − przekroje, t.1, red. J. Bachórz, G. Borkowska et al., Toruń−Warszawa 2016.
Kubiak, Jacek, Biedermeier. Paradoksy pojęcia, w: Polski biedermeier – romantyzm „udomowiony”, red. A. Rosales Rodríguez, Warszawa 2018.
Kubiak, Jacek, Spory o biedermeier, Poznań 2006.
Kucharski, Eugeniusz, Wstęp, w: A. Fredro, Pan Jowialski, Kraków 1921, BN I 36.
„Kurier Warszawski” 1900, nr 116.
Makaruk, Maria, Antoni Edward Odyniec − romantyk w świecie biedermeieru, Warszawa 2012.
Markiewicz, Henryk, Lekcje „Pana Jowialskiego”, „Pamiętnik Literacki” 1999, z. 3.
Mazur, Aneta, Transcendencja realistów. Motywy metafizyczne w polskiej i niemieckiej prozie II połowy XIX wieku, Opole 2002.
Nemoianu, Virgil, The Taming of Romanticism. European Literature and the Age of Biedermeier, Cambridge−London 1984.
Pigoń, Stanisław, Dokoła jednego wywiadu, „Życie Literackie” 1960, nr 41.
Poklewska, Krystyna, Galicja romantyczna (1816−1840), Warszawa 1976.
„Przegląd Poznański” 1857, t. 24.
Ratajczakowa, Dobrochna, Arcydzieło biedermeieru?, w:W krysztale i w płomieniu. Studia i szkice o dramacie i teatrze, t. 2, Wrocław 2006.
Rudkowska, Magdalena, Wyszedł z dworu. Przeżycie i doświadczenie historyczne w twórczości Władysława Łozińskiego, Warszawa 2002.
Rzewuski, Henryk, Nie-bajki i inne opowieści szlacheckie, oprac. I. Węgrzyn, Kraków 2011.
Rzewuski, Henryk, Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego, Oddział I, Petersburg−Mohylew 1856; Oddział II, Warszawa 1857.
Siemieński, Lucjan, Aleksander Fredro, „Kronika Rodzinna” 1876, nr 22.
Sienkiewicz, Henryk, Publicystyka, t. 5, oprac. L. Bernacki, Lwów 1937.
Sienkiewicz, Henryk, rec. „Mozaika” przez Berlicza Sasa, „Gazeta Polska” 1881, nr 16.
Strutyński, Juliusz, Dwie babki: Pani kasztelanowa trocka. Pamiętnik i Pani starościna horodelska. Pamiętnik, „Dziennik Literacki” 1870, nr 1−22, 24, wyd. osobne całości Warszawa 1876.
Szczerbowicz-Wieczór, Ludwik, Przegląd piśmienniczy, rec. Berlicz Sas, Mozaika, Lwów 1881, „Tygodnik Ilustrowany” 1881, nr 303.
Szleszyński, Bartłomiej, Przymierzanie kontusza. Henryk Rzewuski i Henryk Sienkiewicz − najwybitniejsi twórcy XIX-wiecznego nurtu sarmackiego, Warszawa 2007.
Szweykowski, Zygmunt, Powieści historyczne Henryka Rzewuskiego, Warszawa 1922.
Tarnowski, Stanisław, Henryk Rzewuski: z odczytów publicznych odbytych we Lwowie, Lwów 1887.
Tazbir, Janusz, Bartłomiej Michałowski broni Targowicy, w: idem, Od Sasa do Lasa, Warszawa 2011.
Turnau, Irena, Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1991.
Waśko, Andrzej, Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831−1863, Kraków 1995.
Węgrzyn, Iwona, W świecie powieści Henryka Rzewuskiego, Kraków 2012.
Wilczyński, Albert, Kłopoty starego komendanta. Obrazki naszych czasów, Warszawa 1885.
Wilczyński, Albert, Przegrana sprawa, w: idem, Fotografie społeczne, t. 2, Lwów 1878.
Żmigrodzka, Maria, Polska powieść biedermeierowska, „Pamiętnik Literacki” 1966, z. 2.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0001-6591-9446
dr hab., adiunkt na Wydziale Polonistyki UJ. Interesuje się problematyką związków literatury i historii oraz postrzeganych na tym tle zagadnień zbiorowej świadomości Polaków XIX w. Ostatnio opublikowała: W świecie powieści Henryka Rzewuskiego (2012) oraz edycję prozy Michała Grabowskiego (2016).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
