W poprzek gatunków. O potrzebie nowej taksonomii genologicznej dramatu
Abstrakt
Kluczową kwestię dla rozważań o literaturze najnowszej stanowi problem aktualności typologii gatunkowej, a zatem także funkcjonalnego wymiaru periodyzacji procesu historycznoliterackiego i związanej z nim cezury. Rodzajem literackim szczególnie podatnym na erozję gatunków okazuje się dramat. Rozpad jego form genologicznych zapoczątkowany na przełomie XIX i XX w. (za sprawą dewaluacji podstawowych, rodzajowych kategorii: dialogu, postaci i fabuły), w latach pięćdziesiątych XX w. wiedzie przez „antydramat” absurdystów ku zrodzonej w latach siedemdziesiątych formule „postdramatu”. Wyznacznikami poetyki „postdramatycznej” okazują się pochodzące z różnych systemów chwyty kompozycyjne, m.in. dominacja ruchomego obrazu, heterogeniczność stylu artystycznego, aliterackość, deformacja. Postdramat staje się kategorią intermedialną, transmedialną i transsystemową, wykraczającą poza genre pisma, sytuującą się na pograniczu tekstu językowego, gatunków telewizyjnych, sztuk wizualnych i mediów cyfrowych.
Słowa kluczowe
rodzaj literacki; dramat; postdramatyczny; intermedialność; transmedialność; transsystemowość; media cyforwe
Bibliografia
Balbus, Stanisław, „Zagłada gatunków”, „Teksty Drugie” 1999, nr 6.
Balcerzan, Edward, W stronę genologii multimedialnej, „Teksty Drugie” 1999, nr 6.
Danek, Danuta, O polemice literackiej w powieści, Warszawa 1972.
Esslin, Martin, The Theatre of the Absurd, Garden City 1961.
Fuchs, Elinor, Śmierć postaci scenicznej, tłum. P. Konic, „Dialog” 1989, nr 11−12.
Geertz, Clifford, O gatunkach zmąconych (Nowe konfiguracje myśli społecznej), tłum. Z. Łapiński, w: Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Warszawa 1997.
Greenblatt, Stephen, Poetyka kulturowa: pisma wybrane, red. i wstęp K. Kujawińska-Courtney, Kraków 2006.
Grochowski, Grzegorz, Pamięć gatunków. Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej, Warszawa 2018.
Grochowski, Grzegorz, Tekstowe hybrydy, Wrocław 2000.
Jenkins, Henry, Kultura konwergencji: zderzenie starych i nowych mediów, tłum. M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa 2007.
Karasińska, Marta, Ja, Miasto. Szkice o (nie tylko) polskiej dramaturgii lat ostatnich, Poznań 2011.
Krajewska, Anna, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań 1996.
Krajewska, Anna, Dramat współczesny. Teoria i interpretacja, Poznań 2005.
Lehmann, Hans-Thies, Teatr postdramatyczny, tłum. D. Sajewska, M. Sugiera, Kraków 2004.
Popczyk-Szczęsna, Beata, Dramaturgia polska po 1989 roku, Katowice 2013.
Poschmann, Gerda, Der nicht mehr dramatische Theatertext. Aktuelle Bühnenstücke und ihre dramaturgische Analyse, Tübingen 1997.
Ratajczakowa, Dobrochna, Dramat z dramatem, w: eadem, W krysztale i w płomieniu. Studia i szkice o dramacie i teatrze, t. 1, Wrocław 2006.
Sendyka, Roma, Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006.
Sendyka, Roma, W stronę kulturowej teorii gatunku, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006.
Sinko, Grzegorz, Postać sceniczna i jej przemiany w teatrze XX wieku, Wrocław 1988.
Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego, red. J.-P. Sarrazac, tłum. M. Borowski, M. Sugiera, Kraków 2007.
Szondi, Peter, Teoria nowoczesnego dramatu 1890−1950, tłum. E. Misiołek, Warszawa 1976.
Weiss, Peter, Notatki o teatrze faktu, tłum. M. Leyko, w: O dramacie. Od Sartre’a do Mrożka. Poetyki, manifesty, komentarze, red. E. Udalska, Warszawa 1997.
Wysłouch, Seweryna, Nowa genologia − rewizje i interpretacje, w: Polska genologia. Gatunek w literaturze współczesnej, red. R. Cudak, Warszawa 2009.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-7348-9084
prof. zw. dr hab., literaturoznawca i teatrolog. Kierownik Pracowni Opery i Widowisk w Instytucie Filologii Polskiej UAM. Zajmuje się teorią teatru i dramatu, dramaturgią współczesną, teatrem i dramatem dla dzieci.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
