Potęgowanie agonu, czyli o literackim starciu Józefa Albina Herbaczewskiego z Tadeuszem Micińskim
Abstrakt
Przedmiotem namysłu badawczego w niniejszym artykule jest jedno z najbardziej spektakularnych starć literackich na arenie Młodej Polski. Zainicjowane ono zostało przez Józefa Albina Herbaczewskiego (Juozapasa Albinasa Herbačiauskasa), młodolitewskiego pisarza dwujęzycznego, związanego na początku XX wieku ze środowiskiem artystyczno-naukowym Krakowa i prowadzącego aktywną działalność publicystyczną w kwestii relacji polsko-litewskich. Jego adwersarzem był Tadeusz Miciński, młodopolski poeta, dramaturg i prozaik, podobnie jak Herbaczewski zaangażowany na rzecz odrodzenia narodowego Polski i Litwy. Autorka artykułu próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego pomimo czytelnego powinowactwa myślowego i ideowego, a także pewnego zbliżenia postaw artystycznych i wyborów estetycznych, dochodzi pomiędzy obu pisarzami do gwałtownego zwarcia na polu literackim. Odsłaniając kulisy przyjęcia przez litewskiego twórcę stanowiska rewizjonistycznego wobec Micińskiego, autorka odwołuje się także do Bloomowskiej teorii „lęku przed wpływem”. Tytułowe potęgowanie agonu oznacza zarówno narastanie napięcia we wzajemnych relacjach, co przełoży się na kolejne akty literackiego starcia, jak i wielopodmiotowość tego pisarskiego pojedynku (m.in. pośredni udział Stanisława Tarnowskiego).
Słowa kluczowe
agon; Młoda Polska; relacje polsko-litewskie; Józef Albin Herbaczewski; Tadeusz Miciński
Bibliografia
Bajko, Marcin, Słowacki i spadkobiercy. Studia i szkice, Białystok 2017.
Bereżyński, Kazimierz, Antyindywidualność, „Głos Narodu” 1914, nr 55.
Bielik-Robson, Agata, Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości, Kraków 2000.
Bielik-Robson, Agata, Sześć dni stworzenia. Harolda Blooma mitologia twórczości, w: H. Bloom, Lęk przed wpływem. Teoria poezji, tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster, Kraków 2002.
Blake, William, Milton. Poemat w dwóch księgach, tłum. W. Juszczak, Kraków 2001.
Bloom, Harold, Lęk przed wpływem. Teoria poezji, tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster, Kraków 2002.
Brzozowska, Sabina, Od agonu do groteski. Dynamika słowa u Wyspiańskiego i Micińskiego, w: Młodopolski witalizm − modernistyczne witalizmy, red. A. Czabanowska-Wróbel, U. M. Pilch, Kraków 2016.
Brzozowski, Stanisław, Eseje i studia o literaturze, wybór, wstęp i oprac. H. Markiewicz, t. 1, Wrocław–Warszawa 1990.
Chłędowski, Kazimierz, Paszkwil polski, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1879, t. 7.
Flis-Czerniak, Elżbieta, Mitologiczna palimpsestowość i trauma słowiańska w dramacie „Noc rabinowa” Tadeusza Micińskiego, w: Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich, red. Z. Abramowicz, J. Ławski, seria II: Wokół kultur śródziemnomorskich, t. 1: Literatura i słowo, Białystok 2009.
Herbačiauskas, Juozapas Albinas, Kova prieš Adomo Mickevičiaus genijaus diktatūrą, „Gaisai” 1930, nr 5.
Herbaczewski, Józef Albin, Odrodzenie Litwy wobec idei polskiej, Kraków 1905.
Herbaczewski, Józef Albin, I nie wódź nas na pokuszenie... Szkicowane wizerunki dusz współcześnie wybitnych na tle myśli dziejowej, Kraków 1911.
Herbaczewski, Józef Albin, Głos bólu. Sprawa odrodzenia narodowego Litwy w związku ze sprawą wyzwolenia narodowego Polski, Kraków 1912.
Herbaczewski, Józef Albin, Neo-mistyka „doczesności” (z powodu książki p. T. Micińskiego pt. „Walka o Chrystusa”), „Rydwan” 1912, nr 2.
Herbaczewski, Józef Albin, Z ksiąg spowiedzi, „Rydwan” 1912, nr 7/8.
Herbaczewski, Józef Albin, Amen. Ironiczna nauka dla umysłowo dojrzałych dzieci, Kraków 1913.
Ilgiewicz, Henryka, Obchody grunwaldzkie 1910 roku w prasie wileńskiej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2010, z. 3.
Kaliszewski, Wojciech, Krystyna Maksimowicz, Paszkwil i pamflet [hasło], w: Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918. Pojęcia − terminy − zjawiska − przekroje, red. J. Bachórz, G. Borkowska, T. Kostkiewiczowa, M. Rudkowska, M. Strzyżewski, t. 2, Toruń–Warszawa 2016.
Matuszek, Gabriela, Maski i demony wczesnego modernizmu, Kraków 2014.
Miciński, Tadeusz, [List do J. Lewandowskiej], w: Listy i papiery Tadeusza Micińskiego, rkps Biblioteka Narodowa, sygn. 7259, k. 56.
Miciński, Tadeusz, Hańba narodu, „Krytyka” 1909, z. 4.
Miciński, Tadeusz, Xiądz Faust, oprac., przypisy i posłowie W. Gutowski, Kraków 2008.
Miciński, Tadeusz, Do źródeł duszy polskiej, w: idem, Pisma rozproszone, red. M. Bajko, J. Ławski, wstęp, oprac. i przypisy M. Bajko, W. Gutowski, t. 1: Eseje i publicystyka 1896–1908, Białystok 2017.
Narušiene˙, Vaiva, Józef Albin Herbaczewski: pisarz polsko-litewski, Kraków 2007.
Nowaczyński, Adolf, Małpie zwierciadło.Wybór pism satyrycznych, t.1: 1897–1904, wybór T. Weiss, Kraków 1974.
Okulicz-Kozaryn, Radosław, Litwin wśród spadkobierców Króla-Ducha. Twórczość Čiurlionisa wobec Młodej Polski, Poznań 2007.
Pigoń, Stanisław, Miłe życia drobiazgi. Pokłosie, Warszawa 1964.
P. Miciński o p. Hebetce i o p. Herbaczewskim, „Głos Narodu” 1913, nr 126.
Popiel, Magdalena, Wyspiański. Mitologia nowoczesnego artysty, Kraków 2008.
Stachura-Lupa, Renata, Poglądy ideowo-estetyczne Stanisława Tarnowskiego, Kraków 2016.
Stachura-Lupa, Renata, Między etyką a estetyką. O wartościowaniu w badaniach literackich. Casus Stanisława Tarnowskiego, w: Historie literatury polskiej 1864–1914, red. U. Kowalczuk, Ł. Książyk, Warszawa 2017.
Tynecki, Jerzy, Inicjacje mistyka. Rzecz o Tadeuszu Micińskim, Łódź 1976.
Wróblewska, Teresa, Recepcja, czyli nieporozumienia i mistyfikacje, w: Studia o Tadeuszu Micińskim, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1979.
Żeleński, Tadeusz, Znaszli ten kraj?... i inne wspomnienia, w: idem, Pisma, red. H. Markiewicz, t. 2, Warszawa 1956.
Żeromski, Stefan, Odgłosy krakowskie, „Głos” 1892, nr 11.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-0332-5460
adiunkt ze stopniem dr hab. w Katedrze Historii Literatury Polskiej w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W prowadzonych badaniach koncentruje się na literaturze przełomu XIX i XX w., rozpatrywanej zwłaszcza w kontekście tradycji romantycznej. Pisała o fantazmatach zbiorowej wyobraźni, fenomenie melancholii i idei czwartego wymiaru. W kręgu jej zainteresowań znajdują się także konteksty filozoficzne literatury oraz zagadnienie korespondencji sztuk. Autorka dwóch monografii: Syndrom Wallenroda. Z problemów świadomości narodowej i religijnej w twórczości Tadeusza Micińskiego (2008) i Błędni rycerze i nauczyciele rozumności. Dialogi z romantyzmem w literaturze polskiej lat 1864–1918 (2015) oraz licznych artykułów i szkiców poświęconych czołowym pisarzom pozytywizmu i Młodej Polski.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
