Mickiewicz ukryty za Słowackim? Nota o trój-antagonizmie wieszczów w Psalmie żalu Krasińskiego
Abstrakt
Autor, opisując polemiki ideowe prowadzone przez trzech najważniejszych polskich poetów romantycznych, modyfikuje pojęcie „antagonizmu wieszczów” (zarezerwowane zasadniczo dla sporu Słowackiego z Mickiewiczem), proponując koncepcję „trój-antagonizmu”. Rzecz objaśniona jest na przykładzie analizy sensów myślowych (polityczno-religijno-historiozoficznych) wpisanych w Psalm żalu, utwór Krasińskiego z okresu Wiosny Ludów (1848), który powszechnie i słusznie interpretowano jako ostatnie słowo Krasińskiego (przeciwnika rewolucji) w sporze ze Słowackim (głoszącym ideę „Ducha − Wiecznego rewolucjonisty”). Autor stawia tezę, że ukrytym bohaterem negatywnym utworu jest także Mickiewicz, z którym Krasiński wiódł w Rzymie w 1848 roku dramatyczny spór o Wiosnę Ludów i kierunek działania polskiej wspólnoty. Spór ten Krasiński referował szczegółowo i w sposób bardzo subiektywny w listach do bliskich mu osób (m.in. kochanki Delfiny Potockiej i filozofa Augusta Cieszkowskiego). Autor dowodzi, że argumenty użyte przez Krasińskiego w tej polemice powtórzone zostały w Psalmie żalu oraz że w negatywny portret rewolucyjnego „my” włączył cechy i myśli przypisane w tychże listach Mickiewiczowi. Tym samym, dowodzi autor, spór Mickiewicza i Krasińskiego z 1848 roku uznać należy za kluczowy element genezy tego utworu.
Słowa kluczowe
antagonizm wieszczów; romantycy i rewolucja; Wiosna Ludów; Adam Mickiewicz; Zygmunt Krasiński; Juliusz Słowacki
Bibliografia
Adama Mickiewicza wspomnienia i myśli, zbiór i oprac. S. Pigoń, Warszawa 1958.
Balcerzan, Edward, Kręgi wtajemniczenia, „Teksty” 1978, nr 4.
Balcerzan, Edward, Kręgi wtajemniczenia.Czytelnik, badacz, tłumacz, pisarz, Kraków 1982.
Baszkiewicz, Jan, Historia Francji, Wrocław 1999.
Bieńkowska, Ewa, Rzym 1848, „Znak” 1974, nr 10.
Dautry, Jean, Historia rewolucji i kontrrewolucji we Francji w latach 1848–1851,Warszawa 1950.
Fabianowski, Andrzej, Myśl polityczna Zygmunta Krasińskiego, Ciechanów 1991.
Fiećko, Jerzy, „Zmoskalenie” Adama.Wokół rzymskiego sporu Krasińskiego i Mickiewicza, w: idem, Rosja Krasińskiego. Rzecz o nieprzejednaniu, Poznań 2005.
Fiećko, Jerzy, Krasiński przeciw Mickiewiczowi. Najważniejszy spór romantyków, Poznań 2011.
Fiećko, Jerzy, Słowacki według Krasińskiego, w: Jaki Słowacki? Studia i szkice w dwusetną rocznicę urodzin poety, red. E. Grzęda, M. Ursel, Wrocław 2012.
Janion, Maria, Dialektyka historii w polemice między Słowackim i Krasińskim, w: eadem, Prace wybrane, red. M. Czermińska, t. 2, Kraków 2000.
Kallenbach, Józef, Towianizm na tle historycznym, Kraków 1924.
Karpiński, Wojciech, Dalekie i bliskie, „Twórczość” 1976, nr 5.
Kleiner, Juliusz, Zygmunt Krasiński. Dzieje myśli, Lwów 1912, t. 1–2.
Kowalczykowa, Alina, Poglądy filozoficzne Zygmunta Krasińskiego, w: Polska myśl filozoficzna i społeczna, red. A. Walicki, t. 1, Warszawa 1973.
Kowalczykowa, Alina, Słowacki, Warszawa 1994.
Krasiński, Zygmunt, Listy do Adama Sołtana, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1970.
Krasiński, Zygmunt, Listy do Konstantego Gaszyńskiego, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1971.
Krasiński, Zygmunt, Dzieła literackie, oprac. P. Hertz, Warszawa 1973, t. 1–3.
Krasiński, Zygmunt, Listy do Delfiny Potockiej, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1975, t. 1–3.
Krasiński, Zygmunt, Listy do Augusta Cieszkowskiego, Edwarda Jaroszyńskiego, Bronisława
Trentowskiego, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1988, t. 1–2.
Krasiński, Zygmunt, Listy do różnych adresatów, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1991, t.1–2.
Kridl, Manfred, Antagonizm wieszczów. Rzecz o stosunku Słowackiego do Mickiewicza, Warszawa 1925.
Kubale, Anna, Dramat bólu istnienia w listach Zygmunta Krasińskiego, Gdańsk 1997.
Liebfeld, Alfred, Napoleon III, Warszawa 1979.
Luna, Frederick de, The French Republic under Cavaignac, 1848, Princeton N.J. 1969.
Markiewicz, Henryk, Rodowód i losy mitu trzech wieszczów, w: idem, Świadomość literatury. Rozprawy i szkice, Warszawa 1985.
Mickiewicz, Adam, Dzieła. Wydanie rocznicowe, t. 12: Legion Polski. Trybuna Ludów, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1997.
Mickiewicz, Adam, Dzieła. Wydanie rocznicowe, t. 16: Listy. Część trzecia 1842–1848, red. M. Dernałowicz, E. Jaworska, M. Zielińska, Warszawa 2004.
Mickiewicz, Adam, Dzieła. Wydanie rocznicowe, t. 17: Listy. Część trzecia 1849–1855, red. M. Dernałowicz, E. Jaworska, M. Zielińska, Warszawa 2005.
Słowacki, Juliusz, Dzieła wszystkie, red. J. Kleiner, t. 7, Wrocław 1952.
Słowacki, Juliusz, Wiersze. Nowe wydanie krytyczne, red. J. Brzozowski, Z. Przychodniak, Poznań 2005.
Sudolski, Zbigniew, Zygmunt Krasiński, Warszawa 1974.
Sudolski, Zbigniew, Słowacki w oczach Krasińskiego. Z dziejów wzajemnych kontaktów, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1979/1980.
Sudolski, Zbigniew, Krasiński wobec roku 1848, w: Romantycy i rewolucja, red. A. Kowalczykowa, Wrocław 1980.
Sudolski, Zbigniew, Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa 1997.
Szczeglacka, Ewa, Romantyczny homo legens. Zygmunt Krasiński jako czytelnik polskich poetów, Warszawa 2003.
Tomaszewska, Grażyna, Mickiewicz − Krasiński. O wyobraźni utopijnej i katastroficznej, Gdańsk 2001.
Weintraub, Wiktor, Mickiewicz–Bakunin, „Kultura Paryska” 1949, nr 8.
Witkowska, Alina, Mickiewicz. Słowo i czyn, wyd. 4 zmienione, Warszawa 1998.
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-3678-7189
urodzony w 1960 r., prof. dr hab., historyk literatury w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza, autor pięciu monografii: Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera (1997); Rosja Krasińskiego. Rzecz o nieprzejednaniu (2005); Krasiński przeciw Mickiewiczowi. Najważniejszy spór romantyków (2011); Katastrofizm, ateizm i inne obrachunki. Szkice o ideach polskich romantyków (2015); Romantycy i polityka. Szkice historyczno-literackie (2016). Redaktor i współredaktor dziewięciu książek naukowych. Opublikował ponad 130 rozpraw i artykułów (poświęconych głównie literaturze XIX w.) w książkach zbiorowych i periodykach naukowych.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
