Dlaczego Słowacki „pisał Mickiewiczem”? O genezyjskim przesłaniu fragmentu epickiego [„Konrad Wallenrod”]
Abstrakt
Słowacki, parafrazując Konrada Wallenroda, nie polemizował z tym utworem, lecz odkrywał i tłumaczył genezyjski sens zawartego w nim przekazu. Trudno to nazwać „pisaniem Mickiewicza”, jak określiła osobliwą praktykę twórczą poety Alina Witkowska. Można mówić raczej o „pisaniu Mickiewiczem” − tworzeniu narracji genezyjskiej treścią i stylem jego dzieł. W drugiej połowie lat czterdziestych autor Dziadów, Konrada Wallenroda i Pana Tadeusza przestał interesować Słowackiego jako jednostka wyróżniająca się określonym światopoglądem, wyobraźnią, talentem. Stał się dla niego jednym z głosów − doniosłych, homeryckich − za pośrednictwem których przemawia „duch świata”, duch dziejów. Nie tylko jednak „Mickiewiczem” pisał poeta opowieść genezyjską, lecz także utworami własnymi. Pisał ją również dziełami innych mistrzów: Homera, Dantego, Ariosta, Szekspira, Calderona i in., w których dostrzegał oznaki profetyzmu. W epickim urywku [Konrad Wallenrod] wspólna, zbiorowa wizja wajdelotów, tj. obraz napowietrznych rycerzy − zwiastunów przełomowych zdarzeń mających w przyszłości rozegrać się na Litwie − dowodzi, że pieśń jako objawienie tajników działania Boga czy duchów w historii nie jest własnością jednego śpiewaka, że odczytywanie i tłumaczenie prawd objawionych jest zadaniem kolektywnym.
Słowa kluczowe
profetyzm; wizja; duch; wajdelota; rycerz; Wallenrod; Litwa
Bibliografia
Bachtin, Michał, Problemy literatury i estetyki, tłum. W. Grajewski, Warszawa 1982.
Bąk, Magdalena, Twórczy lęk Słowackiego. Antagonizm wieszczów po latach, Katowice 2013.
Chmielowski, Piotr, Co sądził Słowacki o „Konradzie Wallenrodzie”, „Tygodnik Ilustrowany” 1894, nr 27.
Homer, Iliada, tłum. F. K. Dmochowski, oprac. T. Sinko, Wrocław 2004.
Janion, Maria, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990.
Kalendarz życia i twórczości Juliusza Słowackiego, oprac. E. Sawrymowicz, wsp. S. Makowski, Z. Sudolski, Wrocław 1960.
Kleiner, Juliusz, Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, Kraków 1999, t. 1–4.
Kridl, Manfred, Antagonizm wieszczów, Warszawa 1925.
Makowski, Stanisław, „Pan Tadeusz” Juliusza Słowackiego, „Poezja” 1984, nr 11–12.
Mickiewicz, Adam, Dzieła, red. Z. J.Nowak, Z. Stefanowska,Cz.Zgorzelski, t. 2: Poematy, oprac. W. Floryan, wsp. K. Górski, Cz. Zgorzelski, Wydanie Rocznicowe 1798–1998, Warszawa 1994.
Piwińska, Marta, Juliusz Słowacki od duchów, Warszawa 1992.
Podhorski-Okołów, Leonard, Realia Mickiewiczowskie, Warszawa 1999.
Słowacki, Juliusz, Dzieła wszystkie, red. J. Kleiner, Wrocław 1952–1976, t. 1–17.
Słowacki, Juliusz, Raptularz 1843–1849, oprac. M. Troszyński, Warszawa 1996.
Tomkowski, Jan, Juliusz Słowacki i tradycje mistyki europejskiej, Warszawa 1984.
Witkowska, Alina, Jak Słowacki pisał Mickiewicza, w: Słowacki mistyczny. Propozycje i dyskusje sympozjum, Warszawa 10–11 grudnia 1979, red. M. Janion, M. Żmigrodzka, Warszawa 1981.
Wkręgu bliskich poety. Listy rodziny Juliusza Słowackiego, oprac. S. Makowski, Z. Sudolski, red. E. Sawrymowicz, Warszawa 1960.
Wyka, Kazimierz, W kręgu „Genezis z Ducha”, „Pamiętnik Literacki” 1955, nr 4.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-7778-856X
dr hab., profesor Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się historią literatury oraz komparatystyką. Jego zainteresowania koncentrują się wokół twórczości Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego. Obejmują związki literatury z różnymi tradycjami kulturowymi, przede wszystkim tymi, które rozwijały się na tzw. obszarach kresowych dawnej Rzeczypospolitej, a także relacje między poezją i malarstwem, słowem i obrazem. Jest autorem książek: „Słońc ogromnych kręgi...” Malarskie inspiracje Słowackiego (2002), Tradycja bizantyjska w twórczości Mickiewicza (2009), Pogranicza romantyzmu – romantyzm pogranicza (2016) oraz licznych artykułów ogłaszanych w książkach i czasopismach, a także redaktorem prac zbiorowych: Religie i religijność w literaturze i kulturze romantyzmu (2008), Śladami romantyków (2010), Tradycje bizantyjskie. Romantyzm i inne epoki (2014), Romantyzm warszawski 1815–1864 (2016), Życie codzienne romantyków (2017).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
