Metamorfozy Judasza. Autorskie parafrazy biblijne jako świadectwo przemian kulturowych (na przykładzie literatury bułgarskiej)
Abstrakt
The paper is devoted to the problem of the (Judeo-)Christian (biblical) tradition functioning in (post-)modern culture from the perspective of the history of ideas. The starting point is the metamorphosis of both the Bible as a text and apocrypha as its creative (re)interpretation. The objects of interest are literary paraphrases of the Evangelic story about Judas as a figure of the fallen man. In order to reveal the fundamental ideological changes of (post-)modernity there are presented functionalizations of the greatest sinner in modern Bulgarian apocrypha. It is shown that authors’ metamorphosis of Judas have made him a significant figure of the (post-)modern man. Therefore, the (post-)modern metamorphosis of the (Bulgarian) apocrypha about the God’s traitor on the one hand show the effects of the collapse of the Enlightenment project of human emancipation, and thus testify to the process of the man’s sliding into the tragic immanence, on the other − they reveal − according to Charles Taylor, Agata Bielik-Robson and Philip Rieff − the sense-making potential of para-phrase as a poetic repetition.
Słowa kluczowe
metamorfoza; Judasz; apokryf; nowoczesność; literatura bułgarska
Bibliografia
Arendt Hannah. 2002. Myślenie. Warszawa: Czytelnik.
Balbus Stanisław. 1996. Między stylami. Kraków: Universitas.
Bartnik Czesław. 1998. "Judasz Iskariota - historia i teologia". Przegląd Teologiczny 58 (2) : 13-14.
Bednarek Bogusław. 2003. "Apokryf": Próba kategoryzacji pojęcia. W Nie-złota legenda: Kanoniczność i apokryficzność w kulturze, red. Eichstaedt Jarosław, Krzysztof Piątkowski, 35-40. Ożarów: Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Wnętrz Dworskich.
Benjamin Walter. 1996. O pojęciu historii. W Anioł historii/ Eseje, szkice, fragmenty, 413. Wydawnictwo Poznańskie.
Berger Peter. 1990. Modernizacja jako uniwersalizacja herezji. W Religia a życie codzienne, red. Grzymała-Moszczyńska Halina, 13-30. Kraków.
Bielik-Robson Agata. 2008. Na pustyni: kryptoteologie późnej nowoczesności. Kraków: Universitas.
Bielik-Robson Agata. 2000. Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości. Kraków: Universitas.
Blaza Marek. 2005. "Odkryć na nowo Wielki Czwartek". Przegląd Powszechny 4 : 29-40.
Bułgakow Sergiusz. 1982. "Dwaj wybrańcy. Jan i Judasz − «Umiłowany uczeń» i «syn zatracenia»". Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 2 : 23-43.
Dorosz Krzysztof. 2010. Bóg i terror historii. Warszawa: Wydawnictwo Literackie Semper.
Dorosz Krzysztof. 2006. Zabójstwo Boga i gnoza. W Religia wobec historii. Historia wobec religii, red. Przybył Elżbieta, 47-54. Kraków: Zakład Wydawniczy "Nomos".
Drzewiecka Ewelina. 2011. Lewski Wasyl. W Leksykon tradycji bułgarskiej, red. Szwat-Gyłybowa Grażyna, 158-168. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy (SOW). Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.
Drzewiecka Ewelina. 2012. Śmierć Judasza w Biblii i tradycji chrześcijańskiej. Warszawa: Polska Prowincja Pasjonistów: Wydawnictwo Verbinum.
Dziamski Grzegorz. 2007. Świat bez wielkich narracji. W Nowoczesność po ponowoczesności, red. Dziamski Grzegorz, Ewa Rewers, 11-15. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Gadamer Hans-Georg. 2007. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Warszawa: PWN.
Głowiński Michał. 1992. O intertekstualności. W Poetyka i okolice, 87-124. Warszawa: PWN.
Głowiński Michał. 1998. Dzieło wobec odbiorcy: Szkice z komunikacji literackiej, 144-147. Kraków: Universitas.
Hutcheon Linda. 2007. Teoria parodii. Lekcja sztuki XX wieku. Oficyna Wydawnicza Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Jonas Hans. 1994. Religia gnozy. Kraków: Platan.
Krzyżaniak Beata. 2004. Biblia i antropologia. Spotkania niedokończone. Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Lubańska Magdalena. 2008. "Postchrześcijaństwo i postjudaizm w teorii kultury Philipa Rieffa". Slavia Meridionalis : 365-387.
Majewski Tomasz. 2009. Modernizmy i ich losy. W Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna, red. Majewski Tomasz, 9-55. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Markiewicz Henryk. 1996. Wymiary dzieła literackiego. Kraków: Universitas.
Michalski Maciej. 2003. Dyskurs, apokryf, parabola: Strategie filozofowania w prozie współczesnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Myszor Wincenty. 1996. Elementy gnostyckie w nowej religijności. W Gnostycyzm antyczny i współczesna neognoza, red. Myszor Wincenty, 70-83. Warszawa.
Nycz Ryszard. 2000. Intertekstualność i jej zakresy: teksty, gatunki, światy. W Tekstowy świat: poststrukturalizm a wiedza o literaturze, 79-109. Kraków: Universitas.
Paprocki Henryk. 2003. Wielki Tydzień i święto Paschy w Kościele prawosławnym. Kraków: Wydawnictwo m.
Quinzio Sergio. 2005. Hebrajskie korzenie nowoczesności. Kraków: Wydawnictwo Homini.
Quispel Gilles. 1988. Gnoza. Warszawa: Pax.
Rewers Ewa. 2007. Inna nowoczesność? W Nowoczesność po ponowoczesności, red. Dziamski Grzegorz, Ewa Rewers, 7-11. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Ricoeur Paul. 1986. Symbolika zła. Warszawa: Pax.
Ricoeur Paul. 1985. Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie. Warszawa: Pax.
Rieff Philip. 2006. My Life among the Deathworks. Illustration of the Aesthetics of Authority. University of Virginia Press.
Rudolph Kurt. 2003. Gnoza. Kraków: Nomos.
Safranski Rudiger. 1999. Zło. Dramat wolności. Warszawa: Czytelnik.
Scheler Max. 1977. Resentyment a moralność. Warszawa: Czytelnik.
Scholem Gershom. 1989. O rozumieniu idei mesjańskiej w judaizmie. W O głównych pojęciach judaizmu, 117-163. Kraków: PAT.
Stanew Emilian. 1983. Łazarz i Jezus. W Legenda o księciu presławskim Sybinie, Tichik i Nazariusz, Łazarz i Jezus, 189-213. Warszawa: Czytelnik.
Starowieyski Marek, red. 2003. Wstęp. W Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, Ewangelie apokryficzne, 19-84. Kraków: WAM.
Szajnert Danuta. 2000. Mutacje apokryfu. W Genologia dzisiaj, 137-159. Warszawa: IBL PAN.
Taylor Charles. 2001. Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej. Warszawa: PWN.
Taylor Charles. 2007. A Secular Age. Cambridge.
Voegelin Eric. 1992. Nowa nauka polityki. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Zeidler-Janiszewska Anna. 2004. "Druga moderna": O jednej z prób uporządkowania krajobrazu po postmodernizm. W Sztuka współczesna i jej filozoficzne komentarze, red. Kostyrko Teresa, Grzegorz Dziamski, Jacek Zydorowicz, 115-120. Poznań: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy M-Druk.
Zowczak Magdalena. 2003. Apokryf jako próba wiary. W Nie-złota legenda: Kanoniczność i apokryficzność w kulturze, red. Eichstaedt Jarosław, Krzysztof Piątkowski, 45-60. Ożarów: Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Wnętrz Dworskich.
Polska Akademia Nauk Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
