Pośród rozkoszy i zdziecinnienia. O dystopii Jana Weissa „Mullerdom ma tysiąc pięter”
Abstrakt
A novel by Czech writer Jan Weiss, which was edited in Poland under the title Mullerdom Has One Thousand Floors, is analysed in the present article. It presents a history of reception of the book that provoked a lot of controversial opinions in the past, but which is being rediscovered today. The author of the article suggests a new interpretation of the novel, inspired by present interest in dystopia and by some texts, fundamental for the European culture (Mass revolution by Ortega y Gasset among others), which have warned public opinion against serious threats posed by modern culture. A dystopian significance of Weiss’s novel is compared to visions created by famous anti-utopian book soft hat time, which could have influenced the Czech writer: Zamiatin (We) and Wells (Time Machine). The article stresses the dissimilarity between the threats shown by Weiss and those described by Zamiatin and Wells. According to Weiss the main dangers are: the principle of pleasure and consumption which rules social behaviour, economic domination suppressing moral values, metaphysical depletion and the state of immaturity of the society as well as culture. All of them left the Europeans defenceless against the manipulation by a totalitarian power and hopelessly vulnerable to suppression by a totalitarian system. The article also considers the problem of the novel’s end, which was discussed many times by different critics. The author demonstrates that what has seemed to be an optimistic coda of the story, since the plot turns out to be only a nightmare of an ill protagonist, a creation of a feverish imagination, in fact has nothing to do with optimism. Consciously or not, Weiss added a very sarcastic ending to his novel and made a new commentary to the state of culture and society which should be rather alarming than comforting.
Słowa kluczowe
dystopia; Jan Weiss; ekonomia; konsumpcja; Bóg
Bibliografia
Bachelard Gaston. 1975. Wyobraźnia poetycka. Wybór pism. Warszawa: PIW.
Bocian Katarzyna. 2009. Odmienne stany cielesności. Antropologia ciała w polskiej literaturze fantastyczno-naukowej (1989−2005). Kraków: Colegium Columbinum.
Cyrzan Honorata. 2004. O potrzebie utopii. Z dziejów utopii stosowanej XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Eco Umberto. 2012. Po drugiej stronie lustra i inne eseje. Znak, reprezentacja, iluzja, obraz. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Gawarecka Anna. 2012. Margines i Centrum. Obecność form kultury popularnej w literaturze czeskiej dwudziestolecia międzywojennego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Gildner Anna. 1993. Proza Jewgienija Zamiatina. Kraków: nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gray John. 2009. Czarna msza. Apokaliptyczna religia i śmierć utopii. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Hobsbawm Eric. 1999. Spojrzenie na krótkie dwudzieste stulecie.Wiek skrajności. Warszawa: Bertelsmann Media.
Hodrová Daniela. 2011. Chvála schoulení (Eseje z poetiky pomíjivosti). Praha: Malvern.
Hodrová Daniela. 1989. Hledání románu. Kapitoly z historie a typologie žánru. Praha: Československý spisovatel.
Holý Jiři. 2002. Možnosti interpretace. Česká, polská a slovenská literatura 20. století. Olomouc: Periplum.
Jechová Hana Voisine. 2005. Dějiny české literatury. Jinočany: H&H.
Kasperski Edward. 1998. Poetyka i antropologia postaci. W Postać literacka. Teoria i historia, red. Kasperski Edward, 28. Nakładem Uniwersytetu Warszawskiego.
Kmuníček Vilem. 2012. Hledání Jana Weissa. Liberec: Bor.
Kołakowski Leszek. 1999. Moje słuszne poglądy na wszystko. Kraków: Znak.
Mocná Dagmar, Josef Peterka. 2004. Encyklopedie literárních žanrů. Praha-Litomyšl: Paseka.
Ortega y Gasset José. 1962. Bunt mas i inne pisma socjologiczne. Warszawa: PWN.
Pająk Patrycjusz. 2014. Groza po czesku. Przypadki literackie. Nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Papoušek Vladimír. 2010. Dějiny nové moderny. Česká literatura v letech 1905−1923. Praha: Academia.
Pavera Libor, František Všetička. 2002. Lexikon Literárních pojmů. Nakladatelství Olomouc.
Sargisson Lucy. 2012. Fool’s Gold? Utopianism in the Twenty-First Century. Basingstoke - New York: Palgrave Macmillan.
Sus Oleg. 1964. "Bída sentimentálního utopizmu". Literární noviny 5 : 5.
Trousson Raymond. 1999. Voyages aux pays de nulle part. Histoire littéraire de la pensée utopique. Ed. de l’Université de Bruxelles.
Weiss Jan. 1960. Mullerdom ma tysiąc pięter. Warszawa: Książka i Wiedza.
Zamiatin Eugeniusz. 1989. My. Warszawa: Wydawnictwa Alfa.
Uniwersytet Warszawski Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
