„Szczęśliwe niegdy ruskie [...] kraje” − Józefa Bartłomieja Zimorowica wizja Arkadii spopielonej
Abstrakt
The author of the article describes the ways the Arcadicvision of the world as well as its contradiction i.e. the dystopia were constructed in J.B. Zimorowic’s New Rutheniam bucolics. Both of these are described within literature tradition and in their historical context as well. It is shown how Zimorowic, in his dialogue with Vergil, Ovid and Polish writers, creates the vision of Ruthenia as an Arcadic and also pleasant place (locus amoenus).He further creates a vision of locus horridus – the burnt Arcady. The Ruthenian Arcady contains the vision of happiness sand the golden age in Ruthenia, the Arcadic landscape and the interfusion of the realistic world with the world of myths. Ruthenian Arcady of Zimorowic is destroyed by the war (1648), epidemic and the loss of the loved ones (his wife and brother) − the themes of war, death and vanishing. New Ruthenian Bucolics contain contradictory visions, namely, the poetic Arcady of family and Lviv and the Arcady of loss. This dystopia becomes a poetic comment to bloody events of the century and the personal grief of the author. The text shows how the author exploits the locus amoenus theme and how he changes it into the theme of locus horridus.
Słowa kluczowe
J. B. Zimorowic; sielanka; Arkadia; locus amoenus; locus horridus
Bibliografia
Adamczewski Stanisław. 1928. Oblicze poetyckie Bartłomieja Zimorowicza. Warszawa: Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego.
Alpers Paul. 1972. "The Eclogue Tradition and the Nature of Pastoral". College English, 34 : 352-371.
Bernstein Neil W. 2011. "Locus Amoenus and Locus Horridus in Ovid’s Metamorphoses". Wenshan Review of Literature and Culture 15 : 67-98.
Borek Piotr. 2011. Oblężenia Lwowa 1648 i 1655 r. w twórczości J. B. Zimorowica. W W służbie Klio. Studia o barokowych pisarzach „minorum gentium”, red. Borek Piotr, 111. Kraków: Collegium Columbinum.
Borek Piotr. 2002. Szlakami dawnej Ukrainy. Studia staropolskie. Kraków: Collegium Columbinum.
Chemperek Dariusz. 2005. Poezja Jana Gawińskiego i kultura literacka drugiej połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Curtius Ernst R. 2005. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Kraków: Universitas.
Długosz Jan. 1962. Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Warszawa: PWN.
Dziama Leszek Maria. 1905. Jan Gawiński. Studyum literackie. Kraków: Księg. D.E. Friedlein.
Eustachiewicz Maria. 1975. "Poeta w ogrodzie. Ogród jako motyw ramy renesansowych i barokowych zbiorów poetyckich". Pamiętnik Literacki 66 (3).
Falkowski Stanisław, Paweł Stępień. 2009. Ciężkie norwidy czyli subiektywny przewodnik po literaturze polskiej. Warszawa: Świat Książki.
Gajewska Monika. 2009. Epidemia dżumy w Rzeczypospolitej w świetle XVI−XVII-wiecznych traktatów medycznych i zielników. Profilaktyka indywidualna. W Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI−XVIII wieku, red. Karpiński Andrzej, 17. Warszawa: DIG.
Gawiński Jan. 2007. Sielanki z Gajem zielonym, red. Rot Ewa. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Heck Juliusz Korneli. 1897. Józef Bartłomiej Zimorowicz. Burmistrz, poeta i kronikarz lwowski. W trzechsetną rocznicę jego urodzin. Gmina Kr. St. Miasta Lwowa.
Karpiński Adam. 1983. Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Próba przekroju. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Klonowic Sebastian Fabian. 1996. Roxolania * Roksolania, czyli ziemie Czerwonej Rusi, red. Mejor Mieczysław. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Kochan Anna. 2010. Uwagi do "Żywota szlachcica we wsi" i "Wieśniaka". W Staropolskie Arkadie, red. Krauze-Karpińska Joanna. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Kolbuszewski Jacek. 1998. Legenda Kresów w literaturze polskiej XIX i XX w. W Między Polską etniczną a historyczną, red. Wrzesiński Wojciech. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kracik Jan. 1991. Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Kraków: Wydawnictwo Maszachaba.
Kroczak Jerzy. 2010. Dzikie żądze i zdziczali ludzie w arkadii "Sielanek nowych ruskich" Józefa Bartłomieja Zimorowica. W Staropolskie Arkadie, red. Krauze-Karpińska Joanna, 213-224. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Kroczak Jerzy. 2006. „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi...”. Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej (Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut − Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kromer Marcin. 1984. Polska czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie. Olsztyn: Pojezierze.
Krzewińska Anna. 1979. Sielanka staropolska. Jej początki, tradycje i główne kierunki rozwoju. Warszawa: PWN.
Morsztyn Hieronim. 1995. Światowa rozkosz (Vanitas vanitatum et omnia vanitas). W Światowa rozkosz z ochmistrzem swoim i ze dwunastą swych służebnych panien, red. Karpiński Adam. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Mrowcewicz Krzysztof. 2005. Szymon Szymonowic, czyli zmierzch klasycyzmu. W Trivium poetów polskich epoki baroku: klasycyzm − manieryzm − barok. Studia nad poezją XVII stulecia. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Ong Walter. 1992. Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii. Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Otwinowska Barbara. 1980. Humanistyczna koncepcja "otium" w Polsce na tle tradycji europejskiej. Studia porównawcze o literaturze staropolskiej, red. Michałowska Teresa, Jan Ślaski, 170, 176, 182-183. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Owidiusz. 1996. Metamorfozy, red. Stabryła Stanisław. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Panofsky Erwin. 1997. Studia z historii sztuki, red. Białostocki Jan. Warszawa: PIW.
Pauli Żegota. 1843. Wiadomości o życiu i pismach Jana z Wielomowic Gawińskiego. W Poezye Jana z Wielomowic Gawińskiego z rękopisu dawnego, red. Pauli Żegota, 27-28. Lwów: J. Milikowski.
Perella Nicholas J. 1979. Midday in Italian Literature. Variations on an Archetypal Theme. New York − London: Princeton University Press.
Podchorodecki Lech. 1993. Dzieje Lwowa. Warszawa: Volumen.
Podhorodecki Leszek. 2010. Tatarzy. Warszawa: Książka i Wiedza.
Rąkowski Grzegorz. 2008. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej, cz. 4 - Lwów. Białystok: Oficyna Wydawnicza Rewasz.
Rot Ewa. 2009. Bukoliczna księga znaczeń. Problemy interpretacji i edycji „Sielanek” Jana Gawińskiego. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Rot-Buga Ewa. 2012. "«Krótka pociecha z kosztownych grobszczynów» − groby w «Sielankach nowych ruskich» Józefa Bartłomieja Zimorowica". Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo 2 : 248-250.
Rot-Buga Ewa. 2011. "«Siedmiogórnym padołom znak sprzyja nemejski» − herb Lwowa w dziełach Józefa Bartłomieja Zimorowica". Terminus 13 (24) : 101-118.
Serczyk Władysław. 2001. Historia Ukrainy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Serczyk Władysław. 2007. Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648−1651. Warszawa: Książka i Wiedza.
Snell Bruno. 2008. "Arkadia. Odkrycie duchowego krajobrazu". Przegląd Filozoficzno-Literacki 1 : 59.
Sokolski Jacek. 1998. Lipa, Chiron i labirynt. Esej o „Fraszkach”. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Stępień Paweł. 1996. Poeta barokowy wobec przemijania i śmierci. Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, Jan Andrzej Morsztyn. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Straczuk Justyna. 2006. Mityzacja rzeczywistości pogranicza. W Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Uliasz Stanisław. 1997. Kresy jako świat arkadyjski. W Literatura Kresów − kresy literatury. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Walińska Marzena. 2002. "Sielankowe" dedykacje Jana Gawińskiego. W Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. Opacki Ireneusz, Bożena Mazurkowa, 28. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Walińska Marzena. 2008. Słodki i okrutny. Wizerunek Kupidyna w literaturze staropolskiej. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
Wergiliusz. 1985. Sielanki. W Sielanka rzymska, red. Sękowski Jan. Warszawa: PIW.
Wrzesiński Szymon. 2011. Kozioł ofiarny. W Epidemie w dawnej Polsce, 23-37. Zakrzewo: Wydawnictwo Replika.
Zastawnyj Fedor, Witold Kusiński. 2003. Ukraina. Przyroda − ludność − gospodarka. Warszawa: Dialog.
Zimek Katarzyna. 2004. "«Tyś to, nieszczęsny Kupidzie...». Zagadki sielanki Zezuli syn Józefa Bartłomieja Zimorowica". Przegląd Humanistyczny 48 (4).
Polska Akademia Nauk Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
