„W twarde więzienie wsadzono mi duszę”. Wyobcowanie duszy w ciele w literaturze baroku
Abstrakt
The article presents the concept of alienation of a soul in a body present in the literature of Polish Baroque. The sources discussed in the article include: emblematic works, religious poetry, essays, scientific and religious treaties, popular compendia of knowledge. The article covers the following issues: 1) the imagery of a soul trapped in a body as presented in religious poetry; 2) the concepts of alienation of a soul in a body inspired by Cartesian philosophy; 3) the rejection of the dualism of body and soul in the Baroque trend of Aristotelian and Thomistic anthropology.
Słowa kluczowe
barok; literatura; antropologia filozoficzna; dusza; ciało
Bibliografia
Arendt Hannah. 1991. Myślenie. Warszawa: Czytelnik.
Bachelard Gaston. 1975. Wyobraźnia poetycka. Wybór pism, red. Chudak Henryk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Backvis Claude. 2003. Panorama poezji polskiej okresu baroku, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Optima JG.
Delumeau Jean. 1994. Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII−XVIII w. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Domański Juliusz. 1997. Z dawnych rozważań o marności i pogardzie świata oraz nędzy i godności człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Dybek Dariusz. 2012. Anioł w piśmiennictwie polskim XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Gassendi Pierre. 2001. Zarzuty piąte. W Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem, Descartes René, 219-221, 273-274, 276-279. Kęty: Wydawnictwo Antyk
Gilson Étienne. 1960. Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax,
Grześkowiak Radosław. 2005. Porażenie cielesnością. Poetyckie relacje Hieronima Morsztyna z sekcji zwłok. W Koncept w kulturze staropolskiej, red. Ślęk Ludwika, Adam Karpiński, Wiesław Pawlak, 321. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Hanusiewicz Mirosława. 1995. O "człowieku cielesnym" w poezji religijnej Wacława Potockiego. W Religijność literatury polskiego baroku, red. Hernas Czesław, Mirosława Hanusiewicz, 179-200. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Husserl Edmund. 1987. Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna. Wprowadzenie do filozofii fenomenologicznej. Kraków: Wydawnictwo Papieskiej Akademii Teologicznej.
Juniewicz Karol Mikołaj. 2009. Refleksyje duchowne, red. Pieczyński Maciej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN: Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
Kołakowski Leszek. 1994. Bóg nam nic nie jest dłużny. Krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu. Kraków: Znak.
Kotarska Jadwiga. 1998. Theatrum mundi. Ze studiów nad poezją staropolską. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kowalczyk Stanisław. 2009. Ciało człowieka w refleksji filozoficznej. Wydawnictwo KUL.
Krokiewicz Adam. 1947. Studia orfickie. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski.
Künstler-Langner Danuta. 2007. Anioł w poezji baroku. Dzieje postaci w kulturze dawnej Europy. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Lacki Aleksander Teodor. 1997. Pobożne pragnienia, red. Mrowcewicz Krzysztof. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN: Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
Lubomirski Stanisław Herakliusz. 1995. Poezje zebrane, t. 1, red. Karpiński Adam. Warszawa: Semper.
Malicki Jan. 1980. "Wacława Potockiego Rozbój duchowny". Archiwum Literackie 23, Miscellanea staropolskie 5 : 246.
Maritain Jacques. 2005. Trzej reformatorzy. Luter, Kartezjusz, Rousseau. Warszawa-Ząbki: Fronda: Apostolicum.
Mieleszko Mikołaj. 2010. Emblematy, red. Grześkowiak Radosław, Jakub Niedźwiedź. Warszawa: Neriton.
Morsztyn Zbigniew. 1975. Wybór wierszy, red. Pelc Janusz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowacka Maria. 2012. Filozoficzne konteksty medycyny. Ujęcie historyczne od starożytności do końca XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Nowakowski Andrzej. 2009. Problem psychofizyczny w systemach Arystotelesa, Spinozy, Davidsona. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Nowicka-Jeżowa Alina. 1992. Feniks w popiołach. Uwagi o kulturze religijnej drugiej połowy XVII wieku. W Literatura i kultura polska po „potopie”, red. Otwinowska Barbara, Janusz Pelc, Barbara Falęcka, 121. Wrocław: Ossolineum.
O’Connor Bernard. 1686. The History of Poland, t. 1. London.
Obremski Krzysztof. 1998. "Myśl antropologiczna i wyobraźnia. Ogród fraszek i Moralia Wacława Potockiego". Pamiętnik Literacki 2 : 9.
Otwinowska Barbara. 1995. "Powietrzne nic". W Literatura polskiego baroku w kręgu idei, red. Nowicka-Jeżowa Alina, Mirosława Hanusiewicz, Adam Karpiński, 297-312. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Pelc Janusz, Paulina Pelc, red. 2000. Miłości boskiej i ludzkiej skutki różne. Wraz z siedemnastowieczną polską wersją tekstów do Amoris Divini et Humani effectus varii. Warszawa: Neriton.
Petrycy z Pilzna Sebastian. 1956. Pisma wybrane, t. 1., red. Wąsik Wiktor. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Peursen Cornelis Anthonie van. 1971. Antropologia filozoficzna. Zarys problematyki. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Potocki Wacław. 1915. Moralia, t. 1., red. Grabowski Tadeusz, Jan Łoś. Kraków: Wydawnictwa Akademii Umiejętności.
Przybylski Ryszard. 1994. Pustelnicy i demony. Kraków: Znak.
Raubo Grzegorz. 1997. Barokowy świat człowieka. Refleksja antropologiczna w twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Poznań: WiS.
Raubo Grzegorz. 2006. Światło przyrodzone. Rozum w literaturze polskiego baroku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Ricoeur Paul. 1986. Symbolika zła. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Sacha-Piekło Małgorzata. 2002. Powietrze. W Estetyka czterech żywiołów. Ziemia. Woda. Ogień. Powietrze, red. Wilkoszewska Krystyna, 221-222. Kraków: Universitas.
Sarbiewski Maciej Kazimierz. 1972. O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer (De perfecta poesi, sive Vergilius et Homerus). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sęp Szarzyński Mikołaj. 1997. Poezje, red. Gruchała Janusz Stanisław. Kraków: Universitas.
Ślękowa Ludwika. 2002. Abrys Jana Stanisława Witwickiego. Rekonesans. W Świt i zmierzch baroku, red. Hanusiewicz Mirosława, Justyna Dąbkowska, Adam Karpiński, 331-332. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Stępień Paweł. 1996. Poeta barokowy wobec przemijania i śmierci. Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, Jan Andrzej Morsztyn. Warszawa: DiG.
Struzik Elżbieta, Andrzej Kieras. 2010. Terytorium i peryferia cielesności. Ciało w dyskursie filozoficznym. Katowice: Uniwersytet Śląski: Studio 29.
Szpilczyński Stanisław. 1974. "Bernard O’Connor o zdrowotności i higienie w Polsce u schyłku XVII wieku oraz jego zapatrywania na strukturę ludzkiego organizmu". Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 2 : 311-317.
Tresmontant Claude. 1973. Problem duszy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Twardowski Kasper. 1995. Pochodnia Miłości Bożej z piącią strzał ognistych, red. Mrowcewicz Krzysztof. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN: Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
Urbański Piotr. 2000. Theologia fabulosa. Commentationes Sarbievianae. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Wieczorkiewicz Anna. 2000. Muzeum ludzkich ciał. Anatomia spojrzenia. Gdańsk: Słowo/ Obraz/ Terytoria.
Vigarello Georges. 2011. Historia ciała, t. 1. Od renesansu do oświecenia. Gdańsk: Słowo/ Obraz/ Terytoria.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY)