Epigramatyka barokowa w świetle analizy logicznej
Abstrakt
The paper considers the question of the logical status of conceited epigram. 16th century theoreticians, for instance J.C. Scaliger, already applied logical methods to the analysis of epigrams, and 17th century theoreticians developed a strict logical description of the so-called compound epigram. This form of epigrams met with particular interest in the Baroque period because of the opportunity it gave to express the construction of a conceit. A conceit was defined as an “argument urbanely fallacious” by E. Tesauro, i.e. an enthymematical construction built upon a metaphor. It should be therefore called a paralogismo, but 17th century theoreticians avoided this term in the belief that the conceit offered special cognitive possibilities. In my paper I use logical methods to analyse the epigrams by J.A. Morsztyn, M.K. Sarbiewski and S.H. Lubomirski, to argue the assumed thesis that conceits served as logical experiments performed in the conviction of the insufficiency of Aristotle’s categories to describe the transcendent as well as the visible world. Above all, the questioning of Aristotle’s principle of non-contradiction allowed Baroque writers to transgress the two classical logical values, “true” and “false”, bringing along the intuition of a third logical value, defined in the 20th century as the “unknown” by J. Łukasiewicz.
Słowa kluczowe
epigramat; barok; koncept; logika; entymemat
Bibliografia
Arystoteles. Retoryka. Poetyka, ed. et trans. Henryk Podbielski. Warszawa: PWN, 1988.
Augustyn, św. Homilie na Ewangelie i Pierwszy list św. Jana, ed. Emil Stanula, trans. Władysław Szołdrski i Wojciech Kania, vol. 1-2. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1977.
Bethell, Samuel Leslie. „The Nature of Metaphysical Wit (1953)”. In The Metaphysical Poets: A Casebook, ed. Gerald Hammond, 129-156. Basingstoke: Macmillan, 1990.
Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, z łacińskiego na język polski przełożone przez ks. d. Jakóba Wujka [„dosłowny przedruk z autentycznej edycyi Krakowskiej z r. 1599”]. Warszawa: Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, 1960.
Domański, Juliusz. Tekst jako uobecnienie. Szkic z dziejów myśli o piśmie i książce. Kęty: „Antyk”, 2002.
Gostyńska, Dorota. Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1991.
Karpiński, Adam. „Decymka myśli świętych, Poezje Postu świętego i Eklezjastes Stanisława Herakliusza Lubomirskiego − poszukiwanie archetypu tekstu”. In idem, Tekst staropolski. Studia i szkice o literaturze dawnej w rękopisach, 131-153. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna, IBL PAN, 2003.
Karpiński, Adam. „Koncept jako rozumowanie albo Stanisława Herakliusza Lubomirskiego czytanie Pisma”. In Koncept w kulturze staropolskiej, ed. Ludwika Ślęk, Adam Karpiński i Wiesław Pawlak, 133-145. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2005.
Lubomirski, Stanisław Herakliusz. Poezje zebrane, ed. Adam Karpiński [Adverbia moralia ed. Mieczysław Mejor], vol. 1-2. Warszawa: „Semper”, 1995−1996.
Łukasiewicz, Jan. „O determinizmie [1922]”. In idem, Z zagadnień logiki i filozofii: pisma wybrane, ed. Jerzy Słupecki, 114-126. Warszawa: PWN, 1961.
Morsztyn, Jan Andrzej. Wybór poezji, ed. Wiktor Weintraub. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.
Nowaszczuk, Jarosław. Difficillimum poematis genus. Jezuicka teoria epigramatu. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2013.
Nowicka-Jeżowa,Alina. „Dyskusja z platońską koncepcją miłości w erotyce J.A. Morsztyna”. In Literatura polskiego baroku w kręgu idei, ed. Alina Nowicka-Jeżowa, Mirosława Hanusiewicz i Adam Karpiński, 413-437. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1995.
Nowicka-Jeżowa, Alina. Jan Andrzej Morsztyn i Giambattista Marino. Dialog poetów europejskiego baroku. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2000.
Pawlak, Wiesław. Koncept w polskich kazaniach barokowych. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2005.
Sarbiewski, Maciej Kazimierz. Epigrammatum Liber. Księga epigramatów, ed. et trans. Magdalena Piskała i Dorota Sutkowska. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2003.
Stefańczyk, Andrzej P. „Teoretyczne założenia Retoryki Arystotelesa”. In Retoryka antyczna i jej dziedzictwo, ed. Mieczysław Grzesiowski, 35-47. Warszawa: „Aletheia”: Polskie Towarzystwo Filologiczne, 1996.
Wierzbicka-Trwoga, Krystyna. Poezja święta. Trzy cykle religijne baroku europejskiego. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2014.
Uniwersytet Warszawski Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
