Znachorka i wiedźma Orzeszkowej
Abstrakt
This article contains an analysis of Eliza Orzeszkowa’s novel Dziurdziowie with particular consideration of quackery as a social, ethical and psychological phenomenon. It also characterizes this issue on the basis of another novel by Orzeszkowa, namely Wiedźma (Witch) and the series of articles published in “Wisła” in the late eighties and nineties of the nineteen century. The subject of this article is the author’s specific positivist attitude to folk medicine and its reflection in these literary pieces. The interpretation is based on Orzeszkowa’s distinction between ‘quackery’ and ‘woman wizardry’, and their consequences for the representatives of these professions. This article also raises the issue of primitive mentality compared with widely understood otherness and emphasizes the quake’s ethical and legal responsibility for their paramedical activity.
Źródło finansowania
Eliza Orzeszkowa, znachor, wiedźma, medycyna ludowa, Wisła
Bibliografia
Baranowski, Bohdan. Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1965.
Berwiński, Ryszard. Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki. Poznań: nakładem aut., 1854.
Brzeziński, Tadeusz. „Zdrowie i choroba w starożytności i średniowieczu”. In Historia medycyny, ed. Tadeusz Brzeziński. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1995.
Bujnicki, Tadeusz. „Pogranicze etniczne i kulturowe w «powieściach chłopskich» Elizy Orzeszkowej (Niziny −Dziurdziowie −Cham). In Twórczość Elizy Orzeszkowej, ed. Krzysztof Stępnik. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2001.
Callejo, Jesus. Historia czarów i czarownic, trans. Magdalena Adamczyk. Warszawa: Bellona, 2011.
Chrząszcz, Zuzanna. „Między nauką a wiarą. O ofiarach przesądów w «Dziurdziach» Elizy Orzeszkowej”. In „Rozbieranie Orzeszkowej”. Dyskurs, no. 7-8 (2012).
Drygas, Aleksander. „Narodziny leku. Dawne terapie. Lek i jego formy, sposoby wytwarzania i dystrybucji”. In Historia medycyny, ed. Tadeusz Brzeziński. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1995.
Ihnatowicz, Ewa. Literatura polska drugiej połowy XIX wieku (1864−1914). Warszawa: Trio, 2000.
Ihnatowicz, Ewa. „Niewiedza bohaterów Orzeszkowej”. In Sekrety Orzeszkowej, ed. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Iwona Wiśniewska. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna et Instytut Badań Literackich PAN, 2012, 137-144.
Jankowski, Edmund. Eliza Orzeszkowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
Kielak, Anna Maria. Zielnik Elizy Orzeszkowej. Nieznany zabytek botaniczny przechowywany w zbiorach Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2004.
Kłosiński, Krzysztof. Mimesis w chłopskich powieściach Elizy Orzeszkowej. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1990.
Kossak-Szczucka, Zofia. Rok polski: obyczaj i wiara. Warszawa: Pax, 1997.
Krukowska, Aleksandra. „Orzeszkowej miejsca wstydu”. In „Rozbieranie Orzeszkowej”. Dyskurs, no. 7-8 (2012).
Le Bon, Gustaw. Psychologia tłumu, trans. Bolesław Kaprocki.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994.
Libera, Zbigniew. Znachor w tradycjach ludowych i popularnych XIX−XX wieku. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, 2003.
Müller, Friedrich Max. Religia jako przedmiot umiejętności porównawczej, trans. Adolf Dygasiński. Kraków: nakładem tłum., 1873.
Niebrzegowska, Stanisława. Przestrach od przestrachu. Rośliny w ludowych przekazach ustnych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000.
Orzeszkowa, Eliza. „List do J. Nusbauma z 23 lutego 1885”. In Listy zebrane, vol. 3, ed. Edmund Jankowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich et Wydawnictwo Państwowej Akademii Nauk, 1956.
Orzeszkowa, Eliza. „List do Jana Karłowicza z 28 grudnia 1884”. In Listy zebrane, vol. 3, ed. Edmund Jankowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich et Wydawnictwo Państwowej Akademii Nauk, 1956.
Orzeszkowa, Eliza. „List do Jana Karłowicza z 9 października 1887 r.”. In Listy zebrane, vol. 14, ed. Edmund Jankowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich et Wydawnictwo Państwowej Akademii Nauk, 1956.
Orzeszkowa, Eliza. „Ludzie i kwiaty nad Niemnem”. Wisła, vol. 1 (1888).
Orzeszkowa, Eliza. „Ludzie i kwiaty nad Niemnem”. Wisła, vol. 4 (1890).
Orzeszkowa, Eliza. „O powieściach T. T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle”. Niwa (1879).
Orzeszkowa, Eliza. „Wiedźma”. In eadem, Ostatnie nowele. Kraków: Gebethner i Wolff, 1921.
Orzeszkowa, Eliza. Dziurdziowie. Warszawa: Czytelnik, 1974.
Sosnowski, Jerzy. Śmierć czarownicy! Szkice o literaturze i wątpieniu. Warszawa: Semper, 1993.
Stomma, Ludwik. Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku. Warszawa: Pax, 1986.
Wijaczka, Jacek. Magia i czary. Polowanie na czarownice i czarowników w Prusach Książęcych w czasach wczesnonowożytnych. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008.
Wenerska, Wioleta. „Magiczny aspekt kobiecości. Wizerunki wiedźm w wybranych utworach Józefa Ignacego Kraszewskiego”. In Kraszewski. Poeta i światy, ed. Tadeusz Budrewicz, Ewa Ihnatowicz, Ewa Owczarz. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, 139-154.
Zalewski, Cezary. „«Dziurdziowie» w świetle mitu i rytuału kozła ofiarnego”. In idem, Powracająca fala. Mityczne konteksty wybranych powieści Bolesława Prusa i Elizy
Uniwersytet Warszawski Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
