Alegoria i namiętności. Kartka z dziejów krytyki literackiej w XIX wieku
Abstrakt
The starting point for the present essay is the controversy that arose in the 1840s between Edward Dembowski and Józef Ignacy Kraszewski. It pertained to the poetics of George Sand’s Les sept cordes de la Lyre, published in 1839 in the Parisian Revue des Deux Mondes magazine. The argument between the two Polish critics can be summarised in one question, frequently formulated straightforwardly in the contemporary critical writing of the epoch: what is the point of using allegory in the 19th century? What is more, in his article, Dembowski juxtaposed allegory and “fantasy”, essentially associated with the matter of subjectivity of a literary text, which topic was undertaken by Kraszewski. This essay aims to re-construct the Polish and French contexts, allowing us to understand both ends of the spectrum we use to evaluate the allegories in a literary work. The question about the point of using allegory by 19th-century writers is asked anew to extract from the modern historical-literary perspective themes important for understanding the 19th-century literary worldview, in which the tension between the conventionality and emotionality of the literary communication act is revealed.
Słowa kluczowe
alegoria; Edward Dembowski; fantastyka; George Sand; Józef Ignacy Kraszewski; krytyka literacka XIX wieku
Bibliografia
Abramowska, Janina. „Alegoria i alegoreza w dawnej kulturze literackiej”. In Problemy odbioru i odbiorcy. Studia, ed. Janusz Sławiński, Tadeusz Bujnicki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, 53–86.
Abramowska, Janina. „Rehabilitacja alegorii”. In eadem, Alegoria. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2003, 5–18.
Burdziej, Bogdan. Super flumina Babylonis. Psalm 136 (137) w literaturze polskiej XIX–XX w. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999.
Czechowicz, Agnieszka. „O alegorii naturalnej w dawnej teorii poezji heroicznej”. Teksty Drugie, no. 1 (2015): 253–272.
Dembowski, Edward. Pisma, ed. Maria Śladkowska, Maria Żmigrodzka, vol. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1955.
Głowiński, Michał. „Symbol i alegoria”. In Słownik literatury polskiej XIX wieku, ed. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
Janion, Maria. Kobiety i duch inności. Warszawa: Sic!, 1996.
Kraszewski, Józef Ignacy. „Literatura zagraniczna. Les sept cordes de la lyre”. Tygodnik Literacki, no. 18–19 (1839).
Krzyżanowski, Julian. „Alegoria w prądach romantycznych”. Przegląd Humanistyczny, no. 5 (1962): 1–18.
Kuczyńska, Alicja. Przemiany wyobraźni. Z problemów recepcji kultury renesansu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
Labarthe, Patrick. Baudelaire et la tradition de l’allegorie. Genève: Librairie Droz, 1999.
Lipszyc, Adam. „Symbol, ślad, alegoria (Benjamin i inni)”. Teksty Drugie, no. 1–2 (2004): 219–236.
Markiewicz, Zygmunt. „Mickiewicz i George Sand. Dzieje przyjaźni i jej odbicie w literaturze”. Pamiętnik Literacki, no. 3 (1961): 51–76.
Nasiłowska, Anna. „Alegoria”. In Słownik literatury polskiej XX wieku, ed. Alina Brodzka, Mirosława Puchalska, Małgorzaa Semczuk, Anna Sobolewska, Ewa Szary-Matywiecka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992.
Owczarz, Ewa. Między retoryką a dowolnością. Wśród romantycznych struktur powieściowych w okresie międzypowstaniowym. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1993.
Przybylski, Ryszard. Cień jaskółki. Esej o myślach Chopina. Warszawa: Sic!, 1995.
Reverzy, Eléonore. „Zola et l’allégorie. L’emeple de La Joie de vivre”. In Déclins de l’allégorie, ed. Bernard Vouillaux. Bordeaux: Presses Universitaires de Bordeaux, 2006, 105–122.
Rudkowska, Magdalena. „Alegoria”. In Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918, ed. Józef Bachórz, Grażyna Borkowska, Teresa Kostkiewiczowa, Magdalena Rudkowska, Mirosław Strzyżewski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2016, vol. 1.
Sand, George. Les sept cordes de la lyre. Paris: Félix Bonnaire, 1840.
Walsh, Théobalde. George Sand. Paris: Chez Hivert, 1837.
Polska Akademia Nauk Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
