„Obumarłe doświadczenie”. Alegoria, melancholia i fantazmaty libidalne, czyli o kondycji artysty na przykładzie twórczości Charlesa Baudelaire'a i Kazimierza Przerwy-Tetmajera
Abstrakt
Starting from the diagnosis of Walter Benjamin, who first noticed the relationship between allegory and melancholy, contributing significantly to the rehabilitation of this semantic figure, the author of the article draws attention to the imaginary configuration linked to artist’s problems present in the poetry of Charles Baudelaire and Kazimierz Przerwa-Tetmajer. An important part of the configuration is a female statue which is the object of amorous longing of a suffering man. This situation, subjected to allegorical figuration, is the transposition of the complicated relationship artist - art. In the works of both authors, the condition of the artist has been associated with a particular form of solitude, meaning a failure, an injury by the blade of infinity. The perfect shape of the stone statue embodies the idea of absolute beauty. As it is not subject to the process of physical decay, it reflects the metaphysical mystery of eternity, but at the same time it emphasises the mortal nature of human existence and reminds of the inability to achieve the ideal. In this way, it reveals the dual nature of the experience of art which consists of contradictory categories: eternity and impermanence, perfection and earthly failure, blissful pleasure and painful fear, smiles and tears, life and death.
Słowa kluczowe
alegoria; melancholia; sztuka; artysta; modernizm
Bibliografia
Abramowska, Janina, ed. Alegoria. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2003.
Bajda, Justyna. Poezja a sztuki piękne. O świadomości estetycznej i wyobraźni plastycznej Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2003.
Baltrušaitis, Jurgis. Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus, trans. Tomasz Stróżyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2009.
Baudelaire, Charles. Kwiaty zła, ed. Maria Leśniewska et Jerzy Brzozowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994.
Baudelaire, Charles. Malarz życia nowoczesnego, trans. Joanna Guze. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1998.
Baudelaire, Charles. Sztuczne raje, trans. Ryszard Engelking. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2009.
Baudelaire, Charles. Sztuka romantyczna, trans. Ewa Burska et al. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2003.
Krassowski, Maciej, ed. Baudelaire i Rimbaud. Poeci wielkiego przełomu. Warszawa: “Jota”, 1991.
Béguin, Albert. Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej, trans. Tomasz Stróżyński. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.
Benjamin, Walter. Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, ed. Hubert Orłowski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996.
Benjamin, Walter. Konstelacje. Wybór tekstów, trans. Adam Lipszyc et Anna Wołkowicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
Benjamin, Walter. Źródło dramatu żałobnego w Niemczech, trans. Andrzej Kopacki. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2013.
Bielik-Robson, Agata. „Na pustyni”. Kryptoteologie późnej nowoczesności. Kraków: Universitas, 2008.
Bieńczyk, Marek. Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty. Warszawa: Świat Książki, 2012.
Bieńczyk, Marek. Oczy Dürera. O melancholii romantycznej. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2002.
Brzozowska, Sabina. Klasycyzm i motywy antyczne w poezji Młodej Polski. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000.
Czabanowska, Anna, et Paweł Próchniak, Marian Stala, ed. Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2003.
Delacroix, Eugène. Dzienniki. Część pierwsza (1822-1853), trans. Joanna Guze et Julia Hartwig. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2003.
Eigeldinger, Marc. Le Platonism de Baudelaire. Neuchâtel: La Baconnière, 1951.
Eustachiewicz, Maria. „Poeta w ogrodzie. Ogród jako motyw ramy renesansowych i barokowych zbiorów poetyckich”. Pamiętnik Literacki, no. 3 (1975): 3-38.
Fazan, Katarzyna. Szczera poza dekadenta. Kazimierz Tetmajer: między epistolografią a sztuką. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2001.
Flis-Czerniak, Elżbieta. „Zmierzchów żałoba”. Melancholia w twórczości poetyckiej Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Bolesława Leśmiana. In Literackie zmierzchy dziewiętnastowieczności, ed. Sabina Brzozowskiej et Aneta Mazur. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2013, 157-179.
Flis-Czerniak, Elżbieta. „Żywioły melancholii, czyli <>. Wyobraźnia melancholijna we wczesnej twórczości Bolesława Leśmiana”. In Leśmian nowoczesny i ponowoczesny, ed. Bogusław Grodzki, Dariusz Trześniowski. Radom: Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, 2012, 93-107.
Gasarian, Gérard. De loin tendrement. Étude sur Baudelaire. Paris: Honoré Champion, 1996.
Gutowski, Wojciech. Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1997.
Kielak, Dorota. Figury kryzysu. Rzeźba w młodopolskiej powieści o artyście. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2007.
Kowalczuk, Urszula. „Est/etyka Michała Anioła w refleksji autorów drugiej połowy XIX i początku XX wieku”. In Etyka i literatura. Pisarze polscy lat 1863-1918 w poszukiwaniu wzorców życia i sztuki, ed. Ewa Ihnatowicz et Ewa Paczoska. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2006, 331-342.
Kowalczuk, Urszula. Powinność i przygoda. Pisarze polscy drugiej połowy XIX wieku wobec kultury renesansu. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
Labarthe, Patrick. Baudelaire et la tradition de l’allégorie. Genève: Droz, 1999.
Lipszyc, Adam. „Symbol, ślad, alegoria (Benjamin i inni)”, Teksty Drugie, no. 1-2 (2004): 219-236.
Mądra-Shallcross, Bożena. Cień i forma. O wyobraźni plastycznej Leopolda Staffa. Szczecin: Wydawnictwo „Glob”, 1987.
Makowiecki, Andrzej. Młodopolski portret artysty. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Markowski, Michał P. Pragnienie obecności. Filozofie reprezentacji od Platona do Kartezjusza. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1999.
Mazur, Aneta. Parnasizm w poezji polskiej drugiej połowy XIX i początku XX wieku. Opole: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1993.
Najdek, Kamila, et Krzysztof Tkaczyk, ed. Teoria literatury żywa. Alegoria. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Nycz, Ryszard. Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie. Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum, 1997.
Panofsky, Erwin. Studia z historii sztuki, ed. Jan Białostocki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Platon. Fajdros, trans. Władysław Witwicki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.
Podraza-Kwiatkowska, Maria, ed. Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 2000.
Podraza-Kwiatkowska, Maria. Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
Poprzęcka, Maria. Kuźnia: mit – alegoria – symbol. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
Przerwa-Tetmajer, Kazimierz. Poezje. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
Richard, Jean-Pierre. Poezja i głębia, trans. Tomasz Swoboda. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.
Rosenzweig, Franz. Gwiazda zbawienia, trans. Tadeusz Gadacz. Kraków: Znak, 1998.
Staff, Leopold. Poezje zebrane, vol. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
Stala, Marian. Pejzaż człowieka. Młodopolskie myśli i wyobrażenia o duszy, duchu i ciele. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1994.
Sienkiewicz, Barbara. „Tetmajer – między obecnością a jej śladem”. In eadem, Poznawanie i nazywanie. Refleksja cywilizacyjna i epistemologiczna w polskiej poezji modernistycznej. Kraków: Universitas, 2007.
Starobinski, Jean. La Mélancolie au miroir. Trois lectures de Baudelaire. Paris: Julliard, 1989.
Starzyński, Juliusz. Romantyzm i narodziny nowoczesności. Stendhal – Delacroix – Baudelaire. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972.
Śniedziewski, Piotr. Melancholijne spojrzenie. Kraków: Universitas, 2011.
Tolnay, Charles de. „Michel-Ange dans son atelier par Delacroix”. Gazette des Beaux-Arts, no. 59 (1962), 43-52.
Witte, Bernd. Żydowska tradycja i literacka nowoczesność: Heine, Buber, Kafka, Benjamin, trans. Roman Kubicki et Anna Malitowska. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012.
Woronow, Ilona. Romantyczna idea korespondencji sztuk. Stendhal, Hoffmann, Baudelaire, Norwid. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
Żeleński-Boy, Tadeusz. „Baudelaire, poeta krakowski”. In idem, Reflektorem w mrok. Wybór publicystyki, ed. Andrzej Z. Makowiecki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
