Jak na spowiedzi. Pakt spowiedziowy w pewnym nurcie literatury popularnej
Abstrakt
Autorka omawia źródła i przykłady popularnego w ostatnich kilkudziesięciu latach w Polsce fenomenu literackiego, który nazwała spowiedzią (w formie wywiadów rzek, autobiografii, quasi-autobiografii): stojące za nim założenia, jego związki z sakramentem spowiedzi, ambiwalentny charakter. Za konstytutywny element tego zjawiska autorka uznaje obietnicę szczerości, prowadzącą do zawarcia przez autora z czytelnikiem paktu spowiedziowego, który jest definiowany na wzór Lejeune’owskiego paktu autobiograficznego. W artykule rozważane są cechy tak ukształtowanych tekstów oraz możliwe wynikające z zaistnienia tego fenomenu konsekwencje: w literaturze i w rzeczywistości pozaliterackiej.
Słowa kluczowe
spowiedź; pakt autobiograficzny; pakt spowiedziowy; szczerość
Bibliografia
Agent Tomek. Spowiedź. Opis (materiały prasowe), https://pzwl.pl/Agent-Tomek-Spowiedz,4755780,p.html (d.d. 20.02.2023).
Augustyn, Wyznania, tłum., wstęp i kalendarium Z. Kubiak, Kraków 1998.
Baczyński, Mateusz, Schwertner, Janusz, Zwierzak. Spowiedź policyjnego przykrywkowca, Kraków 2021.
Baranowski, Krzysztof, Biały, Beata, Spowiedź kapitana, Warszawa 2018.
Batyr, Tadeusz, Spowiedź Nikosia zza grobu, Warszawa 2018.
Beylin, Marek, Sprawa Ryszarda K., „Gazeta Wyborcza” 2010, 27–28.02.
Bryła, Filip, Spowiedź narkomana, Warszawa 2005.
Christopher Macht – Strona Oficjalna, https://christophermacht.com/ (d.d. 30.10.2023).
Codex iuris canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, tłum. E. Sztafrowski, oprac. P. Hemperek et al., red. K. Dynarski, Poznań 1984.
Czubasiewicz, Bogdan, Spowiedź reportera, Szczecin 2003.
Dobrzyńska, Teresa, A prayer, or an appeal to the audiences? Speech acts and genres theory employed in analysis of translatological series (based on Polish equivalents of the Epilogue of William Shakespeare’s „The Tempest”), tłum. T. Korecki, „Tekstualia” 2019/2020, nr 1 (5), s. 5–18.
Feranos, Spowiedź Abysalu, Warszawa 2022.
Ferra, Marek, Spowiedź przedślubna, Poznań 2007.
Fulińska, Agnieszka, Dlaczego literatura popularna jest popularna?, „Teksty Drugie” 2003, nr 4, s. 55–66.
Gębski, Ireneusz, Spowiedź bezrobotnego, Gdynia 2009.
Glaza, Michał, Zaburzenia lękowe w kontekście duszpasterskim, „Studia Pelplińskie” 2018, t. 52, s. 141–156.
Głąb, Grzegorz, Motyw spowiedzi w prozie polskiej XX wieku, Lublin–Radom 2013.
Grobe, Christopher, The Art of Confession: The Performance of Self from Robert Lowell to Reality TV, New York 2017.
Hańderek, Jan SDB, Rola sakramentu pokuty i eucharystii w świetle nauczania i praktyki wychowawczej Św. Jana Bosko, „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 2014, t. 35, nr 1, s. 45–57.
Hartman, Jan, Spowiedź antychrysta, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2022.
Jakimowicz, Jarosław, Życie jak film, Warszawa 2019.
Janczyk, Dawid, Dobrowolski, Piotr, Moja spowiedź, Kraków 2018.
Juszczak, Władysław CSsR, Psychoterapeutyczny aspekt sakramentu spowiedzi, Kraków 2008.
Kapusta, Paweł, Gad. Spowiedź klawisza, Warszawa 2019.
Katechizm Kościoła katolickiego, wyd. 2 popr., Poznań 2002.
Kąkol, Kazimierz, Spowiedź „pogromcy” Kościoła, Olsztyn 1994.
Kita, Małgorzata, „Sprzedawanie” prywatności w mediach, w: Język w mediach. Antologia, red. eadem, I. Loewe, Katowice 2012.
Krynicki, Jarosław Wojciech, Spowiedź masona, Warszawa 2017.
Krysiak, Piotr, Agent Tomek. Spowiedź, Warszawa 2010.
Krzesłowska, Natalia, Na krawędzi widelca. Spowiedź bulimiczki, Gdynia 2015.
Lejeune, Philippe, Czy można zdefiniować autobiografię?, tłum. R. Lubas-Bartoszyńska; Kto jest autorem?, tłum. S. Jaworski, w: idem, Wariacje na temat pewnego paktu.
O autobiografii, red. R. Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
Lejeune, Philippe, Laboratorium badacza. Rozmowa z Philippe’em Lejeune’em, rozm. przepr. M. Rodak, „Teksty Drugie” 2018, nr 6, s. 200–216.
Lejeune, Philippe, Pakt autobiograficzny, tłum. A. W. Labuda, „Teksty” 1975, nr 5 (23), s. 31–49.
Lekszycki, Piotr, Spowiedź transpłciowej dziennikarki. Edyta Baker wyznaje: Bardzo chciałam się „ufacecić”, „Super Express”, https://www.se.pl/wiadomosci/lekkie/spowiedztransplciowej-dziennikarki-edyta-baker-bez-tabu-o-operacjach-zonie-dzieciach-iorientacji-aa-J5wr-BtSh-NhWw.html (d.d. 26.03.2023).
Loranty, Dariusz, Spowiedź psa. Brutalna prawda o polskiej policji, rozm. przepr. A. Majewski, Warszawa 2013.
Macht, Christopher, Adolf Hitler. Mój dziennik, Warszawa 2022.
Macht, Christopher, Spowiedź carycy Katarzyny II. Szczera rozmowa z miłośniczką romansów, Warszawa 2023.
Macht, Christopher, Spowiedź doktora Mengele. Szczera rozmowa z więźniarką z Auschwitz, Warszawa 2020.
Macht, Christopher, Spowiedź Ewy Braun. W cieniu Hitlera, Warszawa 2018.
Macht, Christopher, Spowiedź Goebbelsa. Szczera rozmowa z przyjacielem Hitlera, Warszawa 2021.
Macht, Christopher, Spowiedź Himmlera. Szczera rozmowa z twórcą obozów koncentracyjnych, Warszawa 2022.
Macht, Christopher, Spowiedź Hitlera. Szczera rozmowa z Żydem, Warszawa 2016.
Macht, Christopher, Spowiedź Hitlera 2. Szczera rozmowa po 20 latach, Warszawa 2018.
Macht, Christopher, Spowiedź Hitlera 3. Szczera rozmowa o zaginionych skarbach, Warszawa 2020.
Macht, Christopher, Spowiedź Leonarda da Vinci. Szczera rozmowa z geniuszem, Warszawa 2022.
Macht, Christopher, Spowiedź Stalina. Szczera rozmowa ze starym bolszewikiem, Warszawa 2017.
Macht, Christopher, Spowiedź syna Hitlera. Szczera rozmowa o sekretach ojca, Warszawa 2021.
Majewski, Szymon, Showman czyli Spowiedź świra, rozm. przepr. A. Lesiak, Poznań 2007.
Mentrak, Marek, Spowiedź bezdomnego..., Lublin 2020.
Morton, Józef, Spowiedź, wyd. 9, Warszawa 1989.
Musset, Alfred de, Spowiedź dziecięcia wieku, tłum. i wstęp T. Żeleński (Boy), posł. M. Piwińska, Wrocław 1997.
Obrzędy pokuty dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wyd. 2, Katowice 2010.
Paukszta, Eugeniusz, Spowiedź Lucjana Skobiela, wyd. 4, Poznań 1980.
Pawelczyk, Anna, Jarosław Jakimowicz o swojej autobiografii. „To fikcja artystyczna”, Plejada, https://plejada.pl/polscy-celebryci/jaroslaw-jakimowicz-o-swojej-autobiografiito-fikcja-artystyczna/y2tdy8f (d.d. 19.02.2023).
‘Pokuty i pojednania sakrament’, w: Encyklopedia katolicka, t. 15, red. E. Gigilewicz et al., Lublin 2011.
Przybyszewski, Bartek, Witkowski, Mateusz, „Podcastex. Podcast o latach 90. i 00.”, odc.79: „Młode wilki 1/2” (gościnnie: Mietczyński), Spotify. [2:00:20], https://open.spotify.com/episode/14xFYk8F4xHkk1BKC0WsdY?si=NwBvNcOTRTOW4UPM9vYeLQ (d.d. 17.03.2023).
Reichter, Nina, Ostatnia spowiedź, t. 1–3, Gdynia 2012–2014.
Rousseau, Jean-Jacques, Wyznania, t. 1–2, tłum. i wstęp T. Żeleński (Boy),Warszawa 1978.
Różański, Marcin, Wywiad-rzeka. Między teorią a praktyką gatunku, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2018, nr 13, s. 163–177.
Ruszyło śledztwo w sprawie Jarosława Jakimowicza. Tak zdecydował sąd, Książki WP.pl, https://ksiazki.wp.pl/ruszylo-sledztwo-w-sprawie-jaroslawa-jakimowicza-tak-zdecydowalsad-6725922212408160a (d.d. 19.02.2023).
Sakowicz, Eugeniusz, Słowo przed „Spowiedzią bezdomnego...”, w: M. Mentrak, Spowiedź bezdomnego..., Lublin 2020.
Sieniewicz, Mariusz, Spowiedź Śpiącej Królewny, Kraków 2012.
Spasowski, Romuald, Spowiedź ambasadora, oprac. i red. M. M. Brymora, Kraków 2002.
‘Spowiedź’, w: Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/szukaj/spowied%C5% BA.html (d.d. 18.02.2023).
Spowiedź Agenta Tomka. Kulisy operacji specjalnej dotyczącej willi w Kazimierzu oraz Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich. Maciej Duda, Łukasz Ruciński „Superwizjer”, Magazyn TVN24, https://tvn24.pl/magazyn-tvn24/spowiedz-agenta-tomka,254,4430 (d.d. 26.03.2023).
Spowiedź byłego księdza, YouTube.com, https://www.youtube.com/watch?v=2cliV0NsdR4 (d.d. 26.03.2023).
Spowiedź i kazanie w kulturze i literaturze, red. E. Kozak, A. Pogoda-Kołodziejak, Siedlce 2020.
SPOWIEDŹ Katarzyny WAŚNIEWSKIEJ: Teściowa UKRADŁA miMĘŻA – ZDJĘCIA, „Super Express”, https://www.se.pl/wiadomosci/galeria/spowiedz-katarzyny-wasniewskiej-tesciowa-ukrada-mi-meza-zdjecia/gg-WWmc-wFQt-Hrdd/gp-BjQB-5Dyo-RQuP (d.d. 26.03.2023).
„Spowiedź Małej Emi. Kulisy afery hejterskiej”. Nowy reportaż „Superwizjera” jużw TVN24 GO, Fakty TVN24, https://fakty.tvn24.pl/ogladaj-online,60/spowiedz-malej-emi-kulisyafery-hejterskiej-nowy-reportaz-superwizjera-juz-w-tvn24-go,1119507.html (d.d. 26.03.2023).
Szustak, Adam OP, Spowiedź. Instrukcja obsługi, Kraków 2019.
Śliżewski, Piotr, Spowiedź. To naprawdę pomaga!, Kraków 2017.
Tabaszewska, Justyna, Na granicy faktu. Kategoria faction w badaniach nad współczesnymi biografiami, „Teksty Drugie” 2019, nr 1, s. 61–79.
Worach, Jolanta, Odmiany wywiadu-rzeki (na wybranych przykładach), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2011, t. 14, nr 1, s. 75–86.
Zajas, Paweł, Wokół „Kapuściński non-fiction”. Próba podsumowania i ewaluacji dyskusji, „Teksty Drugie” 2011, nr 1/2, s. 265–278.
Zimand, Roman, Diarysta Stefan Ż., Wrocław 1990.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-9256-131X
mgr, Uniwersytet Warszawski. Ukończyła w ramach Międzydziedzinowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim filologię polską oraz prawo. Jest także absolwentką studiów doktoranckich w Instytucie Literatury Polskiej UW. Pod kierunkiem prof. dr. hab. Witolda Sadowskiego przygotowuje rozprawę doktorską na temat obecności motywu spowiedzi we współczesnym dramacie polskim. Autorka artykułów naukowych i popularnych. Jej zainteresowania badawcze obejmują teorię literatury i poetykę, dramat, teologię, związki literatury i religii.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
