W cieniu autorytetu. Paweł Szczerbic sam o sobie
Abstrakt
Paweł Szczerbic (1552–1608), prawnik, właściciel oficyny wydawniczej we Lwowie, tłumacz dzieł z dziedziny prawa (Speculum Saxonum, Ius municipale) i polityki (Politicorum sive civilis doctrinae libri sex Justusa Lipsjusza) jest postacią wciąż mało znaną. W swojej epoce uznawany był za uczonego wysokiej rangi; Bartłomiej Paprocki (ok. 1543–1612) pisał o nim jako o człowiekuw cnotę i mądrość bogatym; natomiast sam Szczerbic wątpił w swe umiejętności. W dzisiejszych czasach pisarz traktowany jest jako jeden z najwybitniejszych tłumaczy pism prawniczych oraz polityczno-filozoficznych doby renesansu, mistrz słowa doskonale radzący sobie z materią językową, równocześnie w kwestiach prawnych jego dzieło pozostaje w cieniu tłumaczeń Bartłomieja Groickiego, w kwestiach filozoficzno-politycznych zestawia się je z niedościgłym wzorem samego Lipsjusza. Kim właściwie był Paweł Szczerbic? W niniejszym artykule zarysowane zostaną jego postać i warsztat nie na podstawie dokumentów czy analiz językowych, ale jego własnych wypowiedzi zawartych w dedykacjach i wstępach czy na kartach tytułowych wydanych druków.
Słowa kluczowe
Paweł Szczerbic; dedykacje; przekład staropolski; filozofia renesansu
Bibliografia
Backvis, Claude, Orientacja stoicka a recepcja Lisjusza w dawnej Polsce, w: idem, Renesans i Barok w Polsce, tłum. M. Dramińska-Joczowa, wyb. i oprac. H. Dziechcińska, E. J. Głębicka, Warszawa 1993.
Bielski, Marcin, Żywoty filozofów, wyd. J. Kroczak, J. Sokolski, Wrocław 2015.
Bily, Inge et al., Sächsisch-magdeburgische Recht in Polen. Untersuchungen zur Geschichte des Rechts und Sprache, Band 2, Berlin 2011.
Buchwald-Pelcowa, Paulina, Pokolenie twórców literatury polskiej przełomu XVI i XVII wieku, w: Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej, red. J. Pelc, B. Otwinowska, Wrocław 1984.
Cnapius, Gregorius [Knapski, Grzegorz], Thesaurus Polono-Latino-Graecus [...], Cracoviae 1621.
Dąbkowska-Kujko, Justyna, Justus Lipsjusz i dawne przekłady jego dzieł na język polski,Lublin 2010.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, z. 6: Małopolska – Ziemie Ruskie, oprac. A. Kawecka-Gryczowa et al., Wrocław 1960.
Eco, Umberto, Na ramionach olbrzymów. Wykłady na festiwalu La Milanesiana w latach 2001–2015, tłum. K. Żaboklicki, Warszawa 2019.
Estreicher, Karol, Bibliografia polska, cz. 3, t. 19, Kraków 1934.
Groicki, Bartłomiej, Artykuły prawamaydeburskiego, które zowią Speculum Saxonum [...], Kraków 1565.
Iusti Lipsii, Politicorum sive civilis doctrinae libri sex, Leiden 1589.
Jaskier, Nicolaus, Iuris Provincialis quo Speculum Saxonum vulgo nuncupatur Libri tres [...], Kraków 1535.
Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, cz. 2, oprac. W. Wisłocki, Kraków 1877–1881.
Kempfi, Andrzej, O tłumaczeniach Justusa Lipsjusza w piśmiennictwie staropolskim, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1962, seria A, z. 5, s. 41–68.
Kiedroń, Stefan, „Wiara dar Boży – a ty karać każesz”. Justus Lipsius między Lejdą, Krakowem, Rudami a Wrocławiem, „Pamiętnik Literacki” 2020, nr 2, s. 189–202.
Kijewska, Agnieszka, Historia filozofii średniowiecznej i jej historiografia, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria” 2001, nr 4(40), s. 169–181.
Kowalski, Grzegorz Maria, Szczerbic Paweł, w: Polski słownik biograficzny, t. 47,Warszawa 2010–2011.
Kowalski, Grzegorz Maria, Znaczenie twórczości Pawła Szczerbica dla rozwoju kultury prawnej polskiego odrodzenia, w: P. Szczerbic, Ius municipale, to jest prawo miejskie majdeburskie nowo z łacińskiego i niemieckiego na polski język z pilnością i wiernie przełożone, wyd. G. M. Kowalski, Kraków 2011.
Krzywy, Roman, Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Kochanowskiego, Warszawa 2008.
Krzywy, Roman, Wstęp, w: S. Grochowski, Toruńskie nocy, oprac. R. Krzywy, Warszawa 2017.
Lasocińska, Estera, „Politicorum sive civilis doctrinae libri sex” Justusa Lipsjusza – kilka uwag o przekładzie Pawła Szczerbica, w: „Wszystko tu najdzie, co wy macie w głowie”. Świat prozy staropolskiej, red. eadem, A. Czechowicz, Warszawa 2008.
Lasocińska, Estera, O wolności, równości, winie. Paweł Szczerbic i jego przekłady prawa niemieckiego, w: Długie trwanie kultury staropolskiej. Ustanowienia, praktyki, rekonstrukcje – szkice ofiarowane Profesorowi Markowi Prejsowi, red. A. Arendt et al., Warszawa 2022.
Lipsius, Justus, Politica. Six Books of Politics or Political Instruction, ed., transl. and introd. J. Waszink, Assen 2004.
Lipsius, Justus, Polityka pańskie, to jest nauka, jako pan i każdy przełożony rządnie żyć i sprawować się ma, nie tylko panom pożyteczna, ale i nie panom ucieszna [...] na polski świeżo i pilnie przełożona przez Pawła Sczerbica [...], Kraków 1595.
Lipsius, Justus, Polityka pańskie, to jest nauka, jako pan i każdy przełożony rządnie żyć i sprawować się ma, nie tylko panom pożyteczna, ale i niepanom ucieszna, tłum. P. Szczerbic, Kraków 1608.
Loewe, Iwona, Gatunki paratekstowe w komunikacji medialnej, Katowice 2007.
Maczińsky, Ioannes [Mączyński, Jan], Lexicon Latino-Polonicum [...], Regiomonti Borussiae 1564.
Mazurek, Bożena, Twórcy oświeceniowych dedykacji wobec problemu panegiryzmu, w: Szkice o dawnej książce i literaturze, red. R. Ocieczek, Katowice 1989.
Mikuła, Maciej, Podróż i podróżny w Weichbildzie magdeburskim, w: Prawne aspekty podróży i turystyki – historia i współczesność. Prace poświęcone pamięci profesora Janusza Sondla, red. P. Cybulski, Kraków 2018.
Mikuła, Maciej, Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestw Polskiego XIV–XVI wieku: prawo sasko-magdeburski, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne, „Kwartalnik Kultury Materialnej” 2020, nr 68(2), s. 131–158.
[Niesiecki, Kasper], Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkiem z późniejszych autorów [...], wyd. J. N. Bobrowicz, t. 8, Lipsk 1841.
Ocieczek, Renarda, O przedmowach w polskich książkach barokowych, w: Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, red. eadem, R. Ryba, Katowice 2002.
Ocieczek, Renarda, Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku, Katowice 1992.
Paprocki, Bartłomiej, Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1852.
Picur, Julia, O zbiorze „Statua y przywileje koronne z łacińskiego na polskie przełożone, nowym porządkiem zebrane, autorstwa Jana Herburta”, „Folica Iuridica Universitas Wratislaviensis” 2017, nr 6(1), s. 167–192.
Reszczyński, Jarosław, Paweł Szczerbicz i jego tłumaczenia prawa niemieckiego (1581), w: Regnare, gubernare, administrare. Z dziejów administracji, sądownictwa i nauki prawa. Prace dedykowane profesorowi Jerzemu Malcowi z okazji 40-lecia pracy naukowej, t. 2: Prawo i władza, red. S. Grodziski, A. Dziadzio, Kraków 2012.
Szajnert, Danuta, Intencja i interpretacja – między inwencją a atencją. Teksty i parateksty, Łódź 2011.
Szczerbic, Paweł, Ius municipale, to jest prawo miejskie majdeburskie nowo z łacińskiego i niemieckiego na polski język z pilnością i wiernie przełożone, wyd. G. M. Kowalski, Kraków 2011.
[Szczerbic, Paweł], Promptuarium statutorum omnium et constitutionum Regni Poloniae, Brunsbergae 1604.
Szczerbic, Paweł, Speculum Saxonum albo prawo saskie i majdeburskie porządkiem obiecała z łacińskich i niemieckich egzemplarzów zebrane. A na polski język z pilnością i wiernie przełożone, t. 1–2, wyd. G. M. Kowalski, Kraków 2016.
Szczerbic, Paweł, Speculum Saxonum. Ius municipale. Skorowidz terminów prawniczych, oprac. G. M. Kowalski, Kraków 2018.
Szczerbicz, Paweł, Ius municipale [...], Lwów 1581.
Szczerbicz, Paweł, Speculum Saxonum [...], Lwów 1581.
Wojtkowska-Maksymik, Marta, Źródła i sposób ujęcia kobiecej godności w „O ślachetności a zacności płci niewieściej” Macieja Wirzbięty, Warszawa 2017.
Wroczyński, Krzysztof, ‘Autorytet’, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 1: A–B, red. A. Maryniarczyk et al., Lublin 2000.
Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-3189-1136
dr hab., prof. ucz., Instytut Badań Literackich PAN. Zajmuje się związkami filozofii i literatury w renesansie i baroku, czego wynikiem stały się seria artykułów i rozpraw oraz dwie monografie: „Cnota sama z mądrością jest naszym żywotem”. Stoickie pojęcie cnoty w poezji polskiej XVII wieku (2003); Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego (2014). Wspólnie z Ewą Jolantą Głębicką opublikowała łacińsko-polską edycję krytyczną: Andrzej Maksymilian Fredro, Monita politico-moralia. Przestrogi polityczno-obyczajowe (1999). Przygotowała również wybór tekstów do nauki języka polskiego dla szkół średnich Renesans–oświecenie. Antologia (2005) oraz pierwszy tom serii Kamyk filozoficzny. Edukacja filozoficzna dla szkół ponadgimnazjalnych (2007). Od 2001 r. zasiada w jury ogólnopolskiej Olimpiady Literatury i Języka Polskiego, a od 2020 również w jury Olimpiady Literatury i Języka Polskiego dla Szkół Podstawowych.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
