Genom literatury i jego medialne oraz dyskursywne modelowanie
Abstrakt
Zastosowanie biosemiotyki w badaniach literatury pozwala analizować stan jej rozwoju jako efekt wpływu środowiska medialnego oraz dyskursywnego, w których jest ona zanurzona. Artykuł dowodzi, że zmiana środowiska z medium druku na medium cyfrowe spowodowała zmianę w genomie literatury. W literaturze cyfrowej w kształtowaniu literackości uczestniczą bowiem ruchoma warstwa wyrażania, działania użytkownika na tekście oraz dane dotyczące otoczenia. Wszystkie one są dynamicznymi elementami tekstowymi kształtującymi utwór wielowariantywny już na poziomie wyrażania. Powodują mutacje figur stylistycznych, powstawanie figur semiotycznych. Artykuł pokazuje też, że nieusuwalność perspektywy poznawczej ludzkiej naturokultury (środowiska antropocentrycznego jako interpretanta) sprawia, że relacje między tekstem natury i tekstem literackim (w tym ich strukturami) opierają się na myśleniu metaforycznym człowieka – zwrotnym przenoszeniu perspektywy poznawczej i doświadczeń podmiotu jako bytu biologiczno-intelektualnego. Reprezentacją tego procesu są dwa współzależne aspekty metafory – egzystencjalny i intelektualny.
Słowa kluczowe
biosemiotyka; genom literatury; media literatury; literatura cyfrowa; środowisko medialne; metafora
Bibliografia
Ambient Literature: Towards a New Poetics of Situated Writing and Reading Practices, ed. T. Abba et al., London 2021.
Bateson, Gregory, Mind and Nature: A Necessary Unity, Cresskill 2002.
Bednarek, Joanna, Życie, które mówi – nowoczesna wspólnota i zwierzęta, Warszawa 2017.
Cobley, Paul, Cultural Implications of Biosemiotics, Scranton 2010.
Dennett, Daniel C., Kilka dalszych pytań dotyczących nauki, w: idem, Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne, tłum. B. Stanosz, Warszawa 2014.
Eder, Jörg, Rembold, Heinz, Biosemiotics – a Paradigm of Biology: Biological Signalling on the Verge of Deterministic Chaos, „Naturwissenschaften” 1992, Vol. 79(2), s. 60–67.
Ensslin, Astrid, Bell, Alice, Digital Fiction and the Unnatural: Transmedial Narrative Theory, Method, and Analysis, Columbus 2021.
Feyerabend, Paul, Przeciw metodzie, tłum. S. Wiertlewski, Warszawa 2021.
Fiedorczuk, Julia, Rosiński, Maciej, Metafory w każdym życiu: fenomenologia, biosemiotyka, poezja, w: Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies, red. Z. Ładyga, J. Włodarczyk, Gdańsk 2015.
Goodman, Nelson, Jak tworzymy świat, tłum. M. Szczubiałka, Warszwa 1997.
Herbert, Zbigniew, Wiersze zebrane, oprac. R. Krynicki, Kraków 2011.
Hoffmeyer, Jesper, Biosemiotics: An Examination into the Signs of Life and the Life of Signs, Scranton 2008.
Hoffmeyer, Jesper, Semiotics of Nature, w: The Routledge Companion to Semiotics, ed. P. Cobley, London 2009.
Hoffmeyer, Jesper, Signs of Meaning in the Universe, Bloomington 1997.
Kasperski, Edward, Ruch jako kategoria literaturoznawcza (poetyka i historia literatury), w: Szybkość w kulturze, red. A. Smaga, Warszawa 2016.
Kłosiński, Krzysztof, Literaturoznawczy darwinizm, „Teksty Drugie” 2011, nr 3, s. 33–51.
Knickerbocker, Scott, Ecopoetics: The Language of Nature, the Nature of Language, Boston 2012.
Kochanowski, Jan, Poezje, oprac. J. Pelc, Warszawa 1993.
Kohn, Eduardo, How Forests Think: Toward an Anthropology Beyond the Human, Berkeley 2013.
Kull, Kalevi, Organism as a Self-Reading Text: Anticipation and Semiosis, „International Journal of Computing Anticipatory Systems” 1998, Vol. 1, s. 93–104.
Łotman, Jurij, Kultura i eksplozja, tłum. B. Żyłko, Warszawa 1999.
Merleau-Ponty, Maurice, Fenomenologia percepcji, tłum. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 2001.
Norwid, Cyprian, Pisma wybrane, wyb. J. W. Gomulicki, t. 1: Wiersze, Warszawa 1968.
Nycz, Ryszard, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Warszawa 2012.
Onak, Leszek, Młodość 1861 liter później, https://techsty.art.pl/m10/mlodosc_1861_liter_pozniej/ (d.d. 12.04.2023).
Parikka, Jussi, Owady i media, tłum. M. Borowski, M. Sugiera, Kraków 2017.
Pisarski, Mariusz, Figury obecności w cyfrowych mediach. Od hipertekstu do sztucznej inteligencji, Kraków 2024.
Poświatowska, Halina, Wiersze wybrane, wyb. J. Zych, Kraków 1980.
Prus, Bolesław, Lalka, Warszawa 1990.
Searle, John R., The Logical Status of Fictional Discourse, „New Literary History” 1974, Vol. 6, No. 2, s. 319–332.
Sebeok, Thomas A., Signs: An Introduction to Semiotics, Toronto 1994.
Szczęsna, Ewa, Cyfrowa semiopoetyka, Warszawa 2018.
Towards a Semiotic Biology: Life is the Action of Signs, ed. C. Emmeche, K. Kull, London 2011.
Ubertowska, Aleksandra, „Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty”. Anatomie i teorie tekstu środowiskowego/ekologicznego, „Teksty Drugie” 2018, nr 2, s. 17–40.
Wheeler, Wendy, Expecting the Earth: Life/Culture/Biosemiotics, London 2016.
Wheeler, Wendy, The Whole Creature: Complexity, Biosemiotics and the Evolution of Culture, London 2006.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-3708-8854
prof. dr hab., Uniwersytet Warszawski. Pracuje na Wydziale Polonistyki UW, specjalizuje się w zakresie poetyki, semiotyki i perswazji wieloznakowych, multimedialnych i interaktywnych tekstów kultury współczesnej. Autorka książek: Cyfrowa semiopoetyka (2018); Poetyka mediów (2007); Poetyka reklamy (2001, 2003). Redaktorka i współautorka m.in. publikacji: Słownik pojęć i tekstów kultury (2002; 2004); Komparatystyka dzisiaj, t.1: Problemy teoretyczne (2010); Komparatystyka dzisiaj, t. 2: Interpretacje (2011); Przekaz digitalny. Z zagadnień semiotyki, semantyki i komunikacji cyfrowej (2015), oraz artykułów z zakresu komparatystyki mediów, poetyki i semiotyki publikowanych m.in. w: „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim”, „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”, „Przestrzeniach Teorii”, „Przeglądzie Humanistycznym”, „Załączniku Kulturoznawczym”, „Tekstualiach”.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
