Między obserwacją społeczną a snem. Autorytet toposu wmurowanej matki w powieściach „Desa” Ivany Trajanoskiej oraz „Majkite” Teodory Dimowej
Abstrakt
W artykule podjęta jest refleksja nad normotwórczym autorytetem ludowego toposu wmurowanej kobiety matki w kulturze bułgarskiej i macedońskiej na przykładzie dwu współczesnych powieści obyczajowych: Desa Ivany Trajanoskiej i Majkite Teodory Dimowej. Pokazuję pierwotną pozycję tego motywu w procesie formowania tradycyjnych wzorów płci kulturowej, a następnie poddaję refleksji jego dwie hipoleptyczne interpretacje.Wefekcie dowodzę, iż Dimowa (z pozoru wywrotowa jako „teolożka” feministyczna) posługuje się tym toposem dla obrony wartości konserwatywnych, Trajanoska kładzie zaś nacisk na jego subwersywny i terapeutyczny potencjał. W obu przypadkach ludowy topos cieszy się autorytetem jako aktywny element pamięci kulturowej, wspomagający komunikację i domagający się nowych rekapitulacji.
Słowa kluczowe
literatura południowosłowiańska; Ivana Trajanoska; Teodora Dimowa; topos; hipolepsa; autorytet
Bibliografia
Agamben, Giorgio, Pomocnicy, w: idem, Profanacje, tłum. M. Kwaterko, Warszawa 2006, s. 41–49.
Arnaudow, Michaił, Wgradena newesta, w: idem, Studii wyrhu bylgarskite obredi i legendi, Sofija 1972.
Assmann, Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa 2008.
Badinter, Elisabeth, Konflikt: kobieta i matka, tłum. J. Jedliński, Warszawa 2013.
Bartosiewicz-Nikolaev, Olga, Topos wmurowanej kobiety w rumuńskich tekstach szkolnych i dydaktycznych [kps].
Blaffer Hrdy, Sarah, Matki i inni. Ewolucja emocjonalna człowieka, tłum. J. Maksymowicz-Hamann, Warszawa 2023.
Braidotti, Rosi, Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym, tłum. A. Derra, Warszawa 2009.
Ciesielska, Ida, ‘Autentyczny folklor bułgarski’, w: Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach. XVIII–XXI wiek, t. 10: Hasła podporządkowane, red. G. Szwat-Gyłybowa et al., Warszawa 2020.
Cixous, Hélène, Śmiech Meduzy, tłum. A. Nasiłowska, „Teksty Drugie” 1993, nr 4/5/6, s. 147–166.
Dimowa, Teodora, Majkite, Sofija 2005.
Dimowa, Teodora, Matki, tłum. H. Karpińska, Warszawa 2008.
Dojcinova, Maja, Legendata za Radin most vo Kratovo, krajbrezje.mk/2020/11/19/legendataza-radin-most-vo-kratovo (d.d. 05.03.2023).
Douglas, Mary, Czystość i zmaza, tłum. M. Bucholc, Warszawa 2007.
Evdokimov, Paul, Prawosławie, tłum. J. Klinger, Warszawa 1964.
Florenski, Paweł, List dziesiąty: Sofia, w: idem, Filar i podpora Prawdy. Próba teodycei prawosławnej w dwunastu listach, tłum. J. Chmielewski, Warszawa 2009.
Friedan, Betty, Mistyka kobiecości, tłum. A. Grzybek, Warszawa 2012.
Girard, René, Kozioł ofiarny, tłum. M. Goszczyńska, Łódź 1987.
Hensel, Leszek, Topos wmurowanej kobiety w węgierskich tekstach szkolnych i dydaktycznych [kps].
Jazykowa, Irina, Świat ikony, tłum. H. Paprocki, Warszawa 2007.
Kordos, Przemysław, Topos wmurowanej kobiety w greckich tekstach szkolnych i dydaktycznych [kps].
Lambreva-Jecker, Ewelina, Perwerznoto majczinstwo w romana „Majkite” na Teodora Dimowa, „LiterNet” 2007, no. 1 (86), https://liternet.bg/publish17/ev_lambreva/t_dimova.htm (d.d. 14.12.2022).
Lemański, Janusz, Wąż i jego symbolika w Biblii, „Verbum Vitae” 2017, nr 32, s. 13–54.
Lombardini, Paolo, Filozof i czarownica. Rozum i świat magiczny, tłum. A. Dudzińska-Facca, Warszawa 2004.
Łamejko, Daria, Macierzyństwo jako wartość filozoficzna i moralna, „Etyka” 2003, nr 36, s. 193–208.
Maciulewicz, Marzena, Obecność toposu wmurowanej kobiety w systemie edukacji (Serbia, BiH, Czarnogóra, Kosowo) [kps].
Michna, Natalia A., O kobietach i matkach. Elisabeth Badinter o kryzysie kobiecej tożsamości, „Kwartalnik Filozoficzny” 2014, t. 42, z. 3, s. 133–154.
Mladen Micevski, Legendata za Radin most vo Kratovo,YouTube.com, www.youtube.com/watch?v=79avsgOJtvw (d.d. 10.02.2024).
Nikołowa, Widka, Bogomilstoto. Predobrazi i idei. W pytia ot Pyrwi kym Treti zawet, Sofija 2008.
Nikołowa, Widka, Tezisi na tema „Wgradena newjasta”, „Literaturna Misył” 1991, no 4, s. 88–112.
Ogden, Benjamin H., Między literaturą a psychoanalizą. O traceniu, myśleniu i śnieniu, tłum. D. Golec, Z. Jusińska, Warszawa 2019.
Onasch, Konrad, Schnieper, Annemarie, Ikony. Fakty i legendy, tłum. Z. Szanter, M. Smoliński, Warszawa 2002.
Parpułowa, Ljudmiła, Kym rekonstrukcijata na otoszenijata meżdu folklor i religija na Bałkanite prez srednite wekowe (Wyz osnowata na baladata „Wgradena newesta”), „Bylgarska Etnografija” 1990, nr 3–4, s. 28–38.
Siedlecka, Sylwia, Ballada o zamurowanej w bułgarskich podręcznikach w latach 1975–2020 [kps].
Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1: Kosmos, red. J. Bartmiński, Lublin 1999.
Stankow, Iwan, Figuri na otwydnostta w bylgarskata literatura na XX wek, Sofija 2011.
Stojanovich, Lidia, Believes concerning the Ballad of the Walled-up Wife (Contributions concerning the history of interpretations), w: Contemporary International Ethnology, vol. 1, ed. G. Skripnik, Kiev 2010.
Szczepański, Seweryn, Kamień i skała w mitologii, wierzeniach i obyczajowości ludów indoeuropejskich, w: Kamienie w historii, kulturze i religii, red. R. Klimek, S. Szczepański, Olsztyn 2010.
Szwat-Gyłybowa, Grażyna, ‘(Bułgaria)’, w: Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach. XVIII–XXI wiek, t. 10: Hasła podporządkowane, red. eadem et al., Warszawa 2020.
Szwat-Gyłybowa, Grażyna, The Dead Female Body and Necropolitics. The Topos of a Walled-up Woman in Bulgarian Modernist Plays, „Slavia Meridionalis” 2022, Vol. 22, s. 1–19.
Trajanoska, Ivana, Desa, Skopje 2020.
Tuziak, Bożena, Autorytet jako zjawisko społeczne. Wymiar lokalny, „Studia Socjologiczne” 2010, nr 2 (197), s. 53–88.
Wawrzeniuk, Joanna, Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, Warszawa 2016.
Welldon, Estela V., Matka, madonna, dziwka. Idealizacja i poniżenie macierzyństwa, tłum. D. Golec, Warszawa 2016.
Wodzik, Justyna, Krótka historia macierzyństwa w ujęciu feministycznym, „Analiza i Egzystencja” 2011, nr 16, s. 91–104.
Zaprawili sa na Tundża mosta, w: Byłgarski fołkłorni motiwi, t. 2: Baładi, syst. T. Mołłow. Warna 2006–2011, liternet.bg/folklor/motivi-2/vgradena-nevesta/aytos.htm (d.d. 30.04. 2023).
Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-3930-2084
dr hab., prof. ucz., Instytut Slawistyki PAN. Slawistka, kulturoznawczyni, w latach 1981–2013 wykładowczyni na Uniwersytecie Warszawskim. Autorka książek:W kręgu bułgarskiej groteski (o twórczości Jordana Radiczkowa) (1991), Haeresis bulgarica w bułgarskiej świadomości kulturowej XIX i XX wieku (2005), współautorka Leksykonu tradycji bułgarskiej (2011) oraz Leksykonu idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (t. 1–10, 2018–2020). Zainteresowania naukowe: historia idei na Bałkanach, historia ruchów religijnych, polityka pamięci. Aktualnie kieruje grantem NCN Topos wmurowanej kobiety w kulturach Europy Południowo-Wschodniej i Węgier (nr 2020/37/ B/HS2/00152).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
