Nieznany XIX-wieczny dziennik Pelagii Rościszewskiej. Projekt lektury
Abstrakt
Artykuł omawia nieznany dziennik polskiej szlachcianki – Pelagii Rościszewskiej – pisany przez nią w latach 1819–1856, jako rzadki przypadek autobiograficznego codziennego pisarstwa kobiecego w języku polskim w guberni kijowskiej, na ziemiach zabranych Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Rosję. Opierając się na interdyscyplinarnej metodologii book studies i posiłkując wnioskami z analizy materialnego aspektu manuskryptu, autor zarysowuje perspektywę odczytania dziennika jako ogniwa polskiego dyskursu tożsamości narodowej w okresie rosyjskiego panowania imperialnego.
Słowa kluczowe
Pelagia Rościszewska; kobiece pisarstwo autobiograficzne; dziennik; literatura XIX w.; dyskurs tożsamości narodowej; book studies
Bibliografia
Archiwum Kobiet, http://archiwumkobiet.pl (d.d. 31.01.2024).
Bakić-Hayden, Milića, Nesting Orientalisms: The Case of Former Yugoslavia, „Slavic Review” 1995, Vol. 54, No. 4, s. 917–931.
Bruner, Jerome S., Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1990, nr 2, s. 3–17.
Buliński, Tarzycjusz, O niektórych konsekwencjach nowożytnej enkulturacji, „Kwartalnik Pedagogiczny” 2002, nr 2, s. 51–77.
Cieński, Andrzej, Z dziejów pamiętników w Polsce, Opole 2002.
Dernałowicz, Maria, ‘Pamiętnikarstwo’, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
Diary of Pelagja Rościszewska, Hesburgh Libraries, University of Notre Dame, sygn. MSE/REE 10029.
Dyczewski, Leon, Rodzina jako twórca i przekaziciel kultury polskiej, w: W kręgu rodziny dawniej i dziś, red. J. A. Markowska, Białystok 2000.
Dyczewski, Leon, Rodzina, społeczeństwo, państwo, Lublin 1994.
Dyczewski, Leon, Więź pokoleń w rodzinie, Warszawa 1976.
Dzhabagina, Anna, W galaktyce kobiecych autobiografii, „Przegląd Humanistyczny” 2014, nr 3, s. 135–137.
Fitas, Adam, Zamiast eposu. Rzecz o „Dziennikach” Zofii Nałkowskiej, Lublin 2011.
Hardy, Barbara, Towards a Poetics of Fiction: 3) An Approach through Narrative, „Novel: A Forum on Fiction” 1968, Vol. 2, No. 1, s. 5–14.
[Hoffmanowa, Klementyna z Tańskich], Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki przez młodą Polkę, Warszawa 1819.
Kolinko, Emilia, Poufny czy kontrolowany? O typologii dziewiętnastowiecznych dzienników kobiecych, „Teksty Drugie” 2019, nr 1, s. 321–338.
Kolinko, Emilia, Tylko dzienniki. Diarystyka kobieca jako przedmiot badań w Polsce i za granicą, „Przegląd Humanistyczny” 2016, nr 4, s. 137–150.
Kraszewski, Krzysztof, Wychowanie ku wartościom – o wychowaniu z perspektywy polskiego dworu, w: Wartości w teorii i praktyce edukacyjnej, red. I. Adamek et al., Kraków 2013.
Lejeune, Philippe, „Drogi zeszycie...”, „drogi ekranie...”. O dziennikach osobistych, tłum. A. Karpowicz, M. i P. Rodakowie, wstęp i oprac. P. Rodak, Warszawa 2010.
Łempicki, Jerzy, Rościszewscy. Dzieje rodziny, oprac. i uzup. J. E. Rościszewski, Warszawa 2000.
Łuczewski, Michał, Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej, Toruń 2012.
Maliszewski, Edward, Bibliografia pamiętników polskich i Polski dotyczących, Warszawa 1928.
Mead, Margaret, Papers in Honor of Melville J. Herskovits: Socialization and Enculturation, „Current Anthropology” 1963, Vol. 4, No. 2, s. 184–188.
Mędrzecki, Włodzimierz, Polacy z Ukrainy Naddnieprzańskiej w Drugiej Rzeczypospolitej, w: Metamorfozy społeczne, t. 2: Badania nad dziejami społecznymi XIX i XX wieku, red. J. Żarnowski, Warszawa 2007.
Noorda, Rachel, Marsden, Stevie, Twenty-First Century Book Studies: The State of the Discipline, „Book History” 2019, Vol. 22, s. 370–397.
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu, t. 1: Pamiętniki rękopiśmienne i drukowane, oprac. M. Domańska-Nogajczyk et al., Warszawa 2017.
Pekaniec, Anna, Czy w tej autobiografii jest kobieta? Kobieca literatura dokumentu osobistego od początku XIX wieku do wybuchu II wojny światowej, Kraków 2013.
Pekaniec, Anna, Literatura dokumentu osobistego kobiet: ewolucja teorii, zmiany praktyk lekturowych, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” 2014, nr 1 (2), s. 13–28.
Porskyj, Volodymyr [Mijakowskyj, Wołodymyr], The Decembrist Milieu in the Diary of Pelagja Ros’ciszewska, „The Annals of UVAN” 1951, Vol. 1, No. 1, s. 21–35.
Puzynina, Gabriela z Güntherów, W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815–1843, wyd. A. Czartkowski, H. Mościcki, Wilno 1928.
Rodak, Paweł, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza XX wieku, Warszawa 2011.
Rostowska, Teresa, Transmisja międzypokoleniowa w rodzinie w zakresie wybranych wymiarów osobowości, Łódź 1995.
Rościszewska, Paulina, Kilka słów do mojego syna, Kalisz 1857.
Rościszewski, Adam, Przestrogi i zapytania dobrej i światłej matki zadawane córce idącej za mąż i jej odpowiedzi, Lwów 1833.
Skórczewski, Dariusz, Skolonizowani Polacy i ich „Inni” w nieznanym dzienniku Pelagii Rościszewskiej, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 2023, t. 34, s. 197–220.
Skórczewski, Dariusz, Teoria – literatura – dyskurs. Pejzaż postkolonialny, Lublin 2013.
Smith, Anthony D., Etniczne źródła narodów, tłum. M. Głowacka-Grajper, Kraków 2009.
Snyder,Timothy, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, tłum. B. Pietrzyk, Warszawa 2011.
Stefanowska, Lidia, Terror historii w odrodzeniu literackim w epoce DP (1945–1949). Zarys problematyki, „Studia Ucrainica Varsoviensia” 2013, t. 1, s. 417–437.
Sztachelska, Jolanta, Pamiętnikarstwo. Z dziejów terminu i gatunku w XIX w., „Studia Podlaskie” 2013, t. 21, s. 149–178.
Tarczewska, Aleksandra z Tańskich, Historia mego życia. Wspomnienia warszawianki, oprac. i wstęp I. Kaniowska-Lewańska, Wrocław 1967.
Tazbir, Janusz, Próba określenia kultury szlacheckiej w Polsce przedrozbiorowej, w: Tradycje szlacheckie w kulturze polskiej, red. Z. Stefanowska, Warszawa 1976.
Tromonin’s Watermark Album. A Facsimile of the Moscow 1844 Edition, ed. J. S. G. Simmons, vol. 11, Hilversum 1965.
Wichrowska, Elżbieta, Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku, Warszawa 2012.
Wolff, Larry, Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie Oświecenia, tłum. T. Bieroń, Kraków 2020.
Zamoyska, Zofia z Czartoryskich, Rady dla córki, oprac. M. Dębowska, Lublin 2002.
Zimand, Roman, Diarysta Stefan Ż., Wrocław 1990.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Polska
https://orcid.org/0000-0001-7748-7775
r hab., prof. ucz., Katolicki Uniwersytet Lubelski. Historyk i teoretyk literatury w Katedrze Teorii i Antropologii Literatury. Autor monografii: Aby rozpoznać siebie. Rzecz o Andrzeju Kijowskim krytyku literackim i publicyście (1996); Spory o krytykę literacką w Dwudziestoleciu międzywojennym (2002); Teoria – literatura – dyskurs. Pejzaż postkolonialny (2013), Polish Literature and National Identity: A Postcolonial Perspective (2020) i Fantazmaty skolonizowanych Polaków. Studia o tożsamości kulturowej (2023), oraz wielu prac z zakresu badań nad krytyką literacką i studiów postkolonialnych. Obecnie zajmuje się badaniami nad dyskursem tożsamościowym w polskiej literaturze i kulturze w ujęciu postkolonialnym. Jego artykuły tłumaczono na języki angielski, niemiecki, francuski, ukraiński, węgierski i rosyjski.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
