Fidus interpres. Polscy tłumacze literatury antycznej pierwszej połowy XIX wieku wobec problemu wierności dziełu
Abstrakt
The nineteenth century brought about a great number of Polish translations from both modern literatures and the literature of Antiquity, and the latter was still regarded as a model to be emulated and an important point of reference for the vernacular authors. In the Enlightenment, the factor additionally stressed was its important educational value, which was hardly contested in the Romanticism. Thus, the way the Classics were being translated, the methods of translation and the results thereby achieved were foremost in the minds of translators and reviewers. Possibly, the most important problem, and one that became the subject of numerous discussions and, sometimes heated, arguments, was the issue of faithfulness of translation. The following questions were asked: What does it consist in? Should it be a literal representation of the work being translated or should it rather capture its spirit, as nineteenth-century authors used to say?
It was believed that efforts related to translating Greek and Latin texts might yield additional positive results by enriching the Polish language, which, due to “the honourable similarity of the tongues,” was regarded by some as especially well-suited for rendering the work of the Classics.
The materials for this paper have been provided to a large extent by prefaces to translations published in the 19th century where their authors presented their views and assumptions that guided them in their translational work.
Słowa kluczowe
przekład; literatura antyczna; oświecenie; romantyzm
Bibliografia
D’Alembert, Jean de Rond. Postrzeżenia i uwagi nad sztuką tłumaczeń, trans. Stanisław Kłokocki, ed. Jacek Wójcicki. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1995.
Czubek, Jan, ed. Archiwum Filomatów, pars 1, Korespondencya 1815−1823, vol.1, 1815−1820. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1913.
Barańczak, Stanisław. „Mały, lecz maksymalistyczny manifest translatologiczny”. In Stanisław Barańczak, Ocalone w tłumaczeniu, ed. 3., poprawione i znacznie rozszerzone. Kraków: Wydawnictwo a5, 2004, 13-62.
Cetera, Anna. Smak morwy. U źródeł recepcji przekładów Szekspira w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2009.
Chmielowski, Piotr. Dzieje krytyki literackiej w Polsce, wstęp B. Chlebowski. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1902.
Cyceron, św. Hieronim, Burgundiusz z Pizy, Leonardo Bruni, O poprawnym przekładaniu. Teksty łacińskie i przekłady polskie, trans. Władysław Seńko, Juliusz Domański, Włodzimierz Olszaniec. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2006.
Ćwikliński, Ludwik. Homer i homerycy. Rzecz o studyach i przekładach Homera, szczególnie w Polsce. Lwów: Gubrynowicz i Schmidt, 1881.
Dantiscus, A. [Czartoryski, Adam Kazimierz]. Myśli o pismach polskich. Z uwagami nad sposobem pisania w rozmaitych materiach. Wilno: J. Zawadzki, 1801.
Dmitruk, Krzysztof. „Przekład w kulturze literackiej polskiego oświecenia”. In Literatura i jej konteksty. Prace ofiarowane Profesorowi Czesławowi Kłakowi, ed. J. Rusin i K. Maciąg, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2005, 34-45.
Dmochowski, Franciszek Salezy. „O tłumaczeniach w ogólności, a mianowicie poetów starożytnych. Ocenienie trzech tłumaczeń ‘Iliady’ Homera na język polski”. Pamiętnik Naukowy, vol. 5 (1866): 184-215.
Dybiec, Julian. Polska w orbicie wielkich idei, vol. 1. Warszawa: Wydawnictwa IHN PAN, 2011.
Dybiec, Julian. Polska w orbicie wielkich idei: bibliografia polskich przekładów obcojęzycznego piśmiennictwa 1795 – 1918, vol. 2. Kraków: Bikstudio Krzysztof Marek Szwaczka, 2014.
Fijałkowski, Marcin M. „Przedmowa”. In Poezyie Horacego, trans. Marcin M. Fijałkowski, vol. 1 – 2. Wrocław: W. B. Korn, 1818, I-X.
Fijałkowski, Marcin M. O geniuszu, guście, wymowie i tłumaczeniu. Kraków: nakładem autora, 1790.
Głowiński, Michał. Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
Ihnatowicz, Ewa. „Pozytywistyczne przekłady dziewiętnastowiecznej literatury europejskiej”. In Przekład literacki. Teoria. Historia. Współczesność, ed. A. Nowicka-Jeżowa i D. Knysz-Tomaszewska. Warszawa: PWN, 1997, 196-204.
Kaszewski, Kazimierz. „Edukacja średnia”, Wiek (1880): no. 125-133.
Kaszewski, Kazimierz. „’Ajas’. Tragedya Sofoklesa. Przełożył z greckiego Antoni Mierzyński. Warszawa 1883”, Ateneum 1883, vol. 3, 441-449.
Kefaliński, Ignacy [Hołowiński, Ignacy]. „Słowo wstępne”. In Dzieła Wilhelma Shakespeare, vol. I, trans. I. Kefaliński. Wilno: T. Glücksberg, 1839, 3-4.
Kostkiewiczowa, Teresa. „Przekłady dzieł antycznych w czasach polskiego oświecenia”. In Antyk oświeconych. Studia i rozprawy o miejscu starożytności w kulturze polskiej XVIII wieku, ed. Tomasz Chachulski. Warszawa: IBL PAN, 2012, 17-72.
Koźmian, Kajetan. „O tłumaczeniach Pieśni Horacyusza w języku polskim rzecz krótka”. In Kajetan Koźmian, Pisma prozą. Kraków: Księgarnia Żupańskiego & Heumanna, 1888, 378-387.
Libera, Antoni. „Od tłumacza”. In Sofokles, Filoktet, spolszczył A. Libera. Warszawa: PIW, 2012, 5-11.
Libera, Antoni. „Słowo od tłumacza”. In Sofokles, Trylogia tebańska. Król Edyp, Edyp w Kolonos, Antygona, spolszczył i opracował A. Libera. Warszawa: Sic!, 2014, 5-13.
Mickiewicz, Adam. Dzieła, vol. XIV, Listy, pars 1, 1815–1829, ed. M. Dernałowicz, E. Jaworska, M. Zielińska. Warszawa: Czytelnik, 1998.
Mleczko, Stanisław. „Wiadomości i objaśnienia wstępne”, caput II. In Homer, Iliada, trans. S. Mleczko. Warszawa: S. Lewental, 1894, XXXVI-LI.
Mochnacki, Maurycy. „Kilka myśli o wpływie tłumaczeń z obcych języków na literaturę polską”, Dziennik Warszawski vol. 1 (1825): no. 3.
Nagurczewski, Ignacy. „Przedmowa”. In Mowy Cycerona przeciwko Katylinie i za Markiem Marcellem, trans. I. Nagurczewski. Warszawa: Drukarnia J.K.M., 1763, VII-XXIV.
Osiński, Ludwik. Dzieła, vol. II. Warszawa: J. Jaworski, 1861.
Osiński, Ludwik. „O potrzebie, ważności w literaturze i warunkach przekładów”. In Ludwik Osiński, Dzieła, vol. IV. Warszawa: J. Jaworski, 1862, 233-242.
Osiński, Ludwik. „O tłomaczeniach z języków obcych”. In Ludwik Osiński, Dzieła, vol. IV. Warszawa: J. Jaworski, 1862, 208-232.
Ossoliński, Józef Maksymilian. „Przedmowa tłumacza”. In Tyta Liwjusza Dzieje rzymskie, trans. J. M. Ossoliński, vol. 1. Lwów: Ossolineum, 1850, I-XXVIII.
Plezia, Marian. „Geneza seminarium filologicznego G. E. Grodka”. In Marian Plezia, Z dziejów filologii klasycznej w Polsce. Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne, 1993, 85-110.
Przybylski, Jacek Idzi. „Przystęp do śpiewów Homera i Kwinta w języku polskim”. In Iljada Homerowska ku czci Achilla Pelejowicza z Ftyi w śpiewach dwudziestu czterech, trans. J. I. Przybylski, vol. 1. Kraków: nakładem tłumacza, 1814, I-LXXX.
Siemieński, Lucjan. ”Próby przekładu ‘Agamemnona’ z trylogii Eschylosa: ‘Oresteja’”, Biblioteka Warszawska (1851): vol. 3, 254-267.
Siemieński, Lucjan. „O tłumaczeniach i o trudnościach w doskonałym odwzorowaniu oryginału”. In „Przegląd piśmiennictwa”, Czas. Dodatek Miesięczny 5 (1857): fasc. 2, 422-436.
Siemieński, Lucjan. „O tłumaczeniach wierszem białym i mylnym pojmowaniu charakterów w Szekspirowskiej trajedyi ‘Juliusz Cezar’”. In „Przegląd piśmiennictwa”, Czas. Dodatek Miesięczny 15 (1859): fasc. 2, 358-372.
Siemieński, Lucjan. „Próby przekładu ‘Odyssei’”, Orędownik Naukowy” (1844): no. 43, 45, 49.
Siemieński, Lucjan. „Przegląd piśmiennictwa”, Czas. Dodatek Miesięczny, 9 (1858): fasc. 1, 145-162.
Siemieński, Lucjan. „Sofokles i jego tragedye (‘Tragicy Greccy’, przekład Z. Węclewskiego, Poznań 1875)”, Przegląd Polski XI (1876): pars 1, 165-205, pars 2, 365-408.
Siemieński, Lucjan. „Wstęp”. In Homer, Odysseja. Warszawa: S. Lewental, 1876, 9-34.
Skibińska, Elżbieta. Przekład a kultura. Elementy kulturowe we francuskich tłumaczeniach „Pana Tadeusza”. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999.
Staszic, Stanisław. „Przedmowa”. In Homer, Iliada, trans. S. Staszic. Warszawa: [s.n.], 1816, III-XIV.
Święch, Jerzy. „Przekłady i autokomentarze”. In Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego, ed. Edward Balcerzan. Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1984, 45-66.
Tymowski, Kantorbery. Poezje zebrane, ed. Elżbieta Z. Wichrowska. Warszawa: IBL PAN, 2005.
Tymowski, Kantorbery. „Przemowa”. In Ody Horacyusza wydane z xiąg różnych, trans. K. Tymowski. Warszawa: [s.n.], 1816, 7-8.
Tytler, Alexander Frazer. Esej o zasadach sztuki przekładowczej, ed. et trans. Krzysztof Filip Rudolf. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2014.
Zathey, Hugo. „Homer w Polsce. Przegląd polskich tłomaczeń Homera wydanych do r. 1874”. In Hugo Zathey, Pisma, nowe wydanie zbiorowe, vol. II. Poznań: J. K. Żupański, 1885, 3-156.
Zawiliński, Roman. „O polskich przekładach tragedii Sofoklesowych”, Biblioteka Warszawska (1881): vol. 3, 365-381 et vol. 4, 94-106.
Ziętarska, Jadwiga. Hasło „Przekład – adaptacja”. In Słownik literatury polskiego oświecenia, ed. T. Kostkiewiczowa. Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1996, 478-484.
Ziętarska, Jadwiga. Sztuka przekładu w poglądach literackich polskiego oświecenia. Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1969.
Uniwersytet Warszawski Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
