Karol Irzykowski i „królewski łachman”. Przyczynek do nienapisanej książki o Polskiej Akademii Literatury
Abstrakt
Artykuł syntetyzuje rozproszone w relacjach wspomnieniowych i tekstach naukowych informacje: o roli Karola Irzykowskiego w prasowym sporze z lat 1918–1929 o projekty i statuty instytucji, które miały organizować życie literackie i chronić interesy zawodowe pisarzy (Polska Akademia Literatury, Izba Literacka), a także o jego pracy w Polskiej Akademii Literatury istniejącej w latach 1933–1939. Informacje te odsłaniają dynamicznie zmieniające się poglądy Irzykowskiego na Akademię, której projekty recenzował, statut współtworzył, a następnie odrzucił, powołanie jej do istnienia przyjął z rezygnacją, ale własną do niej nominację zaakceptował. Ostatecznie okazał się najbardziej zaangażowanym, a zarazem najmniej poważanym przez innych akademików członkiem tej instytucji.
Słowa kluczowe
Karol Irzykowski; krytyka literacka 1918–1939; Polska Akademia Literatury
Bibliografia
Burek, Tomasz, Cztery dyskusje Karola Irzykowskiego. Prolegomena, w: Problemy literatury polskiej lat 1890–1938, seria I, red. H. Kirchner, Z. Żabicki, Wrocław 1972.
Chmurski, Mateusz, (Niebyła) debata o (nie)dojrzałości kultury. Karol Irzykowski wobec Tadeusza Boya-Żeleńskiego, „Wielogłos” 2015, nr 4 (26), s. 33–44.
Czy wskrzesić Polską Akademię Literatury? Ankieta „Odrodzenia”, „Odrodzenie” 1947, nr 10, s. 1; nr 11, s. 2; nr 13, s. 5; nr 14–15, s. 13; nr 16, s. 4–5.
Dąbrowolska, Halina Maria, O Karolu Irzykowskim, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Deklaracja Związku Zawodowego Literatów Polskich w Wilnie, „Głos Prawdy” 1928, nr 251, s. 422.
Dzień Nieśmiertelnych. Inauguracja Polskiej Akademii Literatury, „Express Poranny” 1933, nr 311, s. 3.
„Głos Prawdy” 1928, nr 250.
Gołębiewska, Maria, Koncepcja człowieka i antropologia według Irzykowskiego, w: eadem, Irzykowski. Rzeczywistość i przedstawienie. O tezach filozoficznych Karola Irzykowskiego, Warszawa 2006.
Grubiński, Wacław, Akademia Polska, „Nowa Gazeta” 1909, nr 589, s. 5.
Irzykowska, Anna, Wspomnienia o Ojcu, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Irzykowski, Karol, Akademicy polscy milczą, „Głos Poranny” 1933, nr 320, „Dodatek Społeczno-Literacki”, s. 1.
Irzykowski, Karol, Dziennik, t. 2: 1916–1944, oprac. B. Górska, Kraków 2001.
Irzykowski, Karol, Królewski łachman. Przeciw projektowi założenia Akademii Literackiej, „Wiadomości Literackie” 1927, nr 38, s. 1.
Irzykowski, Karol, Listy 1897–1944, zebr. i oprac. B. Winklowa, Kraków 1998.
Irzykowski, Karol, O pierwszym posiedzeniu Akademii Literatury, „Robotnik” 1933, nr 409, s. 2.
Irzykowski, Karol, Odcienie plotki, „Wiadomości Literackie” 1928, nr 31, s. 3.
Irzykowski, Karol, Pisma rozproszone, oprac. J. Bahr, t. 1: 1897–1922, Kraków 1998; t. 2: 1923–1931, Kraków 1999; t. 3: 1932–1935, Kraków 1999; t. 4: 1936–1939. Ze spuścizny rękopiśmiennej, Kraków 1999; t. 5: Artykuły w językach obcych. Uzupełnienia, Kraków 2001.
Irzykowski, Karol, Polska Rada (Izba) Literacka, „Robotnik” 1928, nr 131, s. 2.
Irzykowski, Karol, Projekt Akademii Literackiej w Polsce, „Maski” 1918, z. 15, s. 295–297; z. 17, s. 336–340.
Irzykowski, Karol, Przeciw bekonizacji literatury, „Robotnik” 1929, nr 155, s. 2.
Irzykowski, Karol, Przewrót majowy w literaturze, „Wiadomości Literackie” 1927, nr 44, s. 1.
Irzykowski, Karol, Sprawa Akademii Literackiej, „Robotnik” 1927, nr 256, s. 3.
Irzykowski, Karol, W skórze akademika, „ABC” 1933, nr 310, s. 6.
Irzykowski, Karol, Wypaczenie idei Żeromskiego, „Robotnik” 1928, nr 174, s. 5.
Irzykowski, Karol, Zamiast Akademii – Izba, „Robotnik” 1928, nr 98, s. 2.
Irzykowski, Karol, Zaoczny pojedynek, „Antena Zjawisk Życia, Sztuki, Literatury” 1933, nr 11, s. 1, 3.
Irzykowski, Karol, Zjazd literatów polskich, „Tydzień Polski” 1920, nr 12, s. 9–10.
Jakóbczyk, Jan, Nieznana książka krytyczna Irzykowskiego o Żeromskim, w: idem, Późne tropy Młodej Polski (1914–1939), Katowice 2009.
Janota, Wojciech, Akademicy w Katowicach. Glossy górnośląskie, „Śląsk” 1996, nr 11, s. 79.
Jaworski, Stanisław, Od „Drogi” do „Pionu”. O kształtowaniu się sanacyjnego programu „upaństwowienia” literatury, „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej” 1967, s. 105–148.
Kaden-Bandrowski, Juliusz, Straż Piśmiennictwa Polskiego, „Świat” 1926, nr 49, s. 13.
Krzywoszewski, Stefan, Jaką ma być nasza przyszła Akademia Literacka, „Świat” 1927, nr 38, s. 9.
Krzywoszewski, Stefan, Jeszcze w sprawie Akademii Literackiej, „Świat” 1927, nr 45, s. 11.
Lam, Andrzej, Jak ja to robię? Czyli Irzykowski o Boyu, w: idem, Portrety i spotkania, Pułtusk 2014.
Lam, Stanisław, Organizacja pracy literackiej, Lwów 1917.
Lam, Stanisław, Życie wśród wielu, przyg. do druku A. Lam, Warszawa 1968.
Makowiecki, Andrzej Z., Boya i Irzykowskiego spór o koncepcję Młodej Polski, w: idem, Wokół modernizmu, Warszawa 1985.
Markiewicz, Henryk, Jak był zrobiony Beniaminek?, w: Badania nad krytyką literacką, red. J. Sławiński, Wrocław 1974.
Nałkowska, Zofia, Dzienniki, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Pamiętnik Związku Zawodowego Literatów Polskich w Warszawie 1920–1930, oprac. E. Kozikowski, Warszawa 1931.
Panek, Sylwia, Między tradycją a nowoczesnością: Irzykowski wobec Żeromskiego; „Wybiła godzina kryzysu dyskrecji”. Krytyk o pisarce; Gesty nie tylko niepozorne. Irzykowski – Nałkowska; Wstęp, w: eadem, Mosty Karola Irzykowskiego, Poznań 2019.
Peiper, Tadeusz, Niedyskrecje, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
‘Polska Akademia Literatury’, w: Słownik współczesnych pisarzy polskich, t. 1: A–K, red. E. Korzeniewska, Warszawa 1963.
Przerwa-Tetmajer, Kazimierz, Akademia literatury polskiej, „Gazeta Warszawska” 1919, nr 63, s. 5.
Przerwa-Tetmajer, Kazimierz, Akademia literatury polskiej, „Goniec Krakowski” 1919, nr 58, s. 5.
Przerwa-Tetmajer, Kazimierz, Akademia literatury polskiej, „Kurier Warszawski” 1919, nr 59, s. 2–3.
Ptasińska, Małgorzata, Działalność Polskiej Akademii Literatury na polu propagandy czytelnictwa. Zarys problematyki, „Studia Kieleckie” 1992, nr 4 (76), s. 97–104.
Ptasińska, Małgorzata, Spór o Akademię, „Studia Kieleckie” 1994, nr 2 (84), s. 61–69.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 września 1933 r. o Polskiej Akademii Literatury, „Monitor Polski” 1933, nr 234, poz. 254.
Rusinek, Michał, Dzieje Polskiej Akademii Literatury, w: idem, Moja wieża Babel, Warszawa 1982.
Rusinek, Michał, Schaby i Wawrzyny; Plotki z PAL, w: idem, Opowieści niezmyślone dawne i nowe. Wspomnienia literackie, t. 1, Kraków 1975.
Sieroszewski, Andrzej, Pod znakiem Akademii, w: idem, Wacława Sieroszewskiego żywot niespokojny, z rękopisu wyd., oprac. i uzup. A. Z. Makowiecki, Warszawa 2015.
Sieroszewski, Wacław, Dziennik (29 XI 1938 – 31 XII 1939), wyb. i przyg. do druku A. Lam, Kraków 1969.
Singer, Bernard, Dymisja „partyjniaka” Karola Irzykowskiego, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Skotnicki, Jan, „Nieśmiertelni”, w: idem, Przy sztalugach i przy biurku. Wspomnienia, Warszawa 1957.
Skórczewski, Dariusz, „Sprawa Irzykowskiego i Boya”, czyli spór o program, w: idem, Spory o krytykę literacką w dwudziestoleciu międzywojennym, Kraków 2002.
Smolarski, Mieczysław, Wspomnienie o Karolu Irzykowskim, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Staff, Leopold, Odpowiedź na ankietę „Czy wskrzesić Polską Akademię Literatury?”, „Odrodzenie” 1947, nr 13, s. 5.
Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości, oprac. S. Kasztelowicz, S. Eile, Kraków 1961.
Straż Piśmiennictwa Polskiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1926, nr 49, s. 835.
Winklowa, Barbara, Karol Irzykowski. Życie i twórczość, t. 1–3, Kraków 1987–1994.
Winklowa, Barbara, Polska Akademia Literatury. „Nim ją reskrypt do życia powoła...”, w: O współczesnej kulturze literackiej, red. S. Żółkiewski,M.Hopfinger, t. 2,Wrocław 1973.
Winklowa, Barbara, Wstęp, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Wiśniewska, Lucyna, Trzy dyskusje Karola Irzykowskiego, „Kieleckie Studia Filologiczne” 1996, t. 9, s. 43–56.
Zawiszewska, Agata, Niebezpieczne związki literatury i polityki. Na przykładzie Polskiej Akademii Literatury, w: Metamorfozy społeczne, t. 4: Kultura i społeczeństwo II Rzeczypospolitej, red. W. Mędrzecki, A. Zawiszewska, Warszawa 2012.
Zawiszewska, Agata, Rozprawa wstępna, w: eadem, Spór o Polską Akademię Literatury, Poznań 2022.
Zechenter, Witold, „Sen o Grossie...”, w: Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim, oprac. B. Winklowa, Kraków 1976.
Żeromski, Stefan, Projekt Akademii Literatury [1918], w: idem, Dzieła, red. S. Pigoń, wstęp H. Markiewicz, t. 4: Pisma różne, cz. 2: Pisma literackie i krytyczne, Warszawa 1963.
Uniwersytet Szczeciński Polska
https://orcid.org/0000-0002-8098-5748
literaturoznawczyni, badaczka historii czasopiśmiennictwa społeczno-kulturalnego, życia literackiego i twórczości kobiet w pierwszej połowie XX w., autorka m.in. monografii: Recepcja literatury rosyjskiej na łamach „Wiadomości Literackich” 1924–1939 (2005); Zachód w oczach liberałów. Literatura niemiecka, francuska i angielska na łamach „Wiadomości Literackich” 1924–1939 (2006); Życie świadome. O nowoczesnej prozie intelektualnej Ireny Krzywickiej (2010); Między Młodą Polską, Skamandrem i Awangardą. Kobiety piszące wiersze w dwudziestoleciu międzywojennym (2015); Między „Sterem” lwowskim i warszawskim. Działalność społeczna i publicystyczna Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit na początku XX wieku (2021); „Ster” pod redakcją Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit. Lwów 1895–1897 (Z antologią i bibliografią zawartości) (2017); Spór o Polską Akademię Literatury (2022).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
