2024-05-20

W najbliższym numerze „Prac Filologicznych. Literaturoznawstwa” (2026) zamierzamy w dalszym ciągu omawiać najważniejsze zagadnienia pojawiające się w nowoczesnych badaniach nad literaturą i zakorzenione w tradycji filologicznej. Tym razem proponujemy postawienie w centrum uwagi nieoczywistego i stale fascynującego badaczki i badaczy problemu PARATEKSTÓW, do których zalicza się zwykle: przedmowy, wstępy, posłowia, komentarze edytorskie, dodatki tłumaczy, tytuły, motta, dedykacje, przypisy, indeksy itd. Zaskakująca różnorodność formalna i funkcjonalna wypowiedzi obejmowanych tą wspólną nazwą domaga się pogłębienia i wysubtelnienia naszej refleksji metodologicznej. Na zjawiska paratekstowe trzeba bowiem spojrzeć z różnych perspektyw: historyczno- i socjologicznoliterackiej, teoretycznej, edytorskiej czy antropologiczno-kulturowej, bo tylko takie wszechstronne ujęcie pozwoli dookreślić i sproblematyzować krzyżowanie się rozmaitych strategii i praktyk pisarskich. Ważna wydaje się próba naukowego opisu metatekstowego charakteru tych wypowiedzi, które w zaproponowanej optyce nie tyle pełnią funkcję pomocniczej czy technicznej „ramy wydawniczej”, ile stają się dokumentem zmieniającej się świadomości literackiej i jej uwarunkowań.

Proponujemy namysł nad następującymi problemami:

– parateksty między indywidualizmem twórczym a konwencjami; między innowacyjnością a tradycją

 – poetyka, retoryka, estetyka, pragmatyka, performatywność paratekstów

– parateksty jako interteksty i konteksty

– literatura, literackość, piśmiennictwo z perspektywy paratekstów

– znaczenie paratekstów w kształtowaniu rozwoju autorskiej twórczości, ewolucji pokolenia, cezurowaniu procesu historycznoliterackiego

– parateksty a zagadnienia autoprezentacji, autolegendy, autobiografii

– potencjał metatekstowy paratekstów i czynniki stymulujące ten potencjał

– komparatystyczne ujęcie różnych form paratekstowych

– autonomiczność i usługowość „literatury drugiego stopnia”

– krytycznoliterackie a historycznoliterackie znaczenie paratekstów

– parateksty wobec mód literackich i reprezentatywnych zjawisk życia literackiego 

– parateksty w badaniach literackich/„teorie” paratekstów

– znaczenie kompozycyjne, typograficzne, lekturowe „literackiej ramy wydawniczej”

– parateksty a potencjał interpretacyjny dzieła i rola paratekstów w projektowaniu lektury

– parateksty a problemy genologii i hybrydyzacji gatunkowej

– wpływ paratekstów na stymulowanie rozwoju świadomości estetycznej

– tożsamość/podmiotowość „autora” przedmowy, posłowia, dedykacji, motta

– wpływ edytora, wydawcy, redaktora na status i znaczenie paratekstów  

– adresat/adresaci, modelowy odbiorca paratekstów

– rodzaje zależności tekstowych między dziełem a przedmową, dedykacją, mottem itd.

– parateksty w komunikacji prywatnej i publicznej 

– leksyka i stylistyka paratekstów

– parateksty a problemy aksjologii, ideologii, manipulacji, mistyfikacji

­– rola paraktekstów w procesie transferu kulturowego

– funkcje i cele przedmów autorskich i nieodautorskich

– przedmowa wśród innych tekstów programowych

– status paratekstów w dobie humanistyki cyfrowej

Do współpracy zapraszamy badaczy wszystkich epok piśmiennictwa, a także specjalistów w zakresie humanistyki cyfrowej. Zachęcamy do podjęcia wskazanych wyżej zagadnień, ale pozostajemy otwarci na inne autorskie ujęcia problemu.

Zachęcamy także do nadsyłania artykułów do stałego działu „Pożytki filologiczne”, gdzie publikujemy oryginalne interpretacje utworów i przekładów albo nowe omówienia kwestii badawczych. Redakcja zastrzega sobie jednak prawo do przesunięcia tekstów niezwiązanych z tematem numeru do kolejnych roczników, w zależności od wielkości naboru.

Artykuły o objętości od 22 do 37 tysięcy znaków (razem z pojedynczymi spacjami) można składać do 15 kwietnia 2025 roku za pośrednictwem naszej strony internetowej. Złożenie tekstu wymaga wcześniejszej rejestracji. Prosimy w związku z tym o uważne zapoznanie się z „Informacjami dla Autorów”.