On the Silver Globe by Jerzy Żuławski in the Mirror of Ecocriticism


Abstract

The article is devoted to the analysis and interpretation of Jerzy Żuławski’s novel On the Silver Globe (1903) from an ecocritical perspective. The journey to the moon becomes here an escape from the destructive civilisation that is falling. The author of the paper pays special attention to the human-nature relationship, which has
dramatically changed as a result of the ongoing industrial revolution. Despite the escape, the characters miss Earth, constantly comparing the lunar and terrestrial landscapes, which enhances their feelings of melancholy.

Keywords

ecocriticism; Jerzy Żuławski; young adult literature; science fiction literature; On the Silver Globe

Alighieri, D. (1978). Boska komedia (E. Porębowicz, tłum.). PIW. (wyd. oryg. 1472).

Babilas, D. (2015). Psy maskotki i rodzinni pupile w malarstwie brytyjskim epoki wiktoriańskiej. W: E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Emancypacja zwierząt? (s. 105–118). LTN.

Barcz, A. (2012). Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialności za przyrodę w literaturze. Anthropos?, 18–19, 60–79.

Barcz, A. (2013). Realność ekosystemu w Placówce Bolesława Prusa. W: E. Paczoska, B. Szleszyński, D. M. Osiński (red.), Realiści, realizm, realność. W stulecie śmierci Bolesława Prusa (s. 149–160). NCN.

Bloch, J. (1893). Przyszła wojna, jej ekonomiczne przyczyny i skutki. Gebethner i Wolff.

Bloch, J. (1899). Wnioski ogólne z dzieła Przyszła wojna pod względem technicznym, politycznym, ekonomicznym. Gebethner i Wolff.

Colomb, P. H. (1893). The great war of 189-: A forecast. W. Heinemann.

Cromie, R. (2015). The crack of doom [wydanie elektroniczne]. Duke Classics. (wyd. oryg. 1895).

Domańska, E. (2013). Humanistyka ekologiczna. Teksty Drugie, 1–2, 13–32.

Durczak, J. (2010). Rozmowy z ziemią. Tradycja przyrodopisarska w literaturze amerykańskiej. Wydawnictwo UMCS.

Fiedorczuk, J. (2015). Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. WN Katedra.

Gielata, I. (2015). Nie-dostrzeżone historie – o „życiu bez ruchu”. W: E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Emancypacja zwierząt? (s. 149–163). LTN.

Gielata, I. (2016). „Oko Emersona” i „oko Darwina” – Dickens, Sienkiewicz i wodospad Niagara. W: M. Gloger, T. Sobieraj (red.), Między przyrodoznawstwem a humanistyką. Przestrzenie kultury polskiego pozytywizmu (s. 115–125). Semper.

Gifford, T. (2000). Pastoral, anti-pastoral, post-pastoral. W: L. Coupe (red.), The green studies reader: From romanticism to ecocriticism (s. 219–222). Routledge.

Hutnikiewicz, A. (2002). Młoda Polska (wyd. 8). WN PWN.

Ihnatowicz, E. (2000). Literatura polska drugiej połowy XIX wieku (1863–1918). Trio.

Kordylewski, K. (1987). Uwagi astronoma. W: J. Żuławski, Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (wyd. 6, s. 331–335). Wydawnictwo Literackie.

Kopaliński, W. (2017). Aloes. W: Słownik symboli (s. 8). Rytm.

Koziołek, R. (2010). Biologia literatury. Świat i Słowo, 14(1), 63–74.

Koziołek, R. (2011). Kompleks Darwina. Teksty Drugie, 3, 11–32.

Kronenberg, A. (2014). Geopoetyka. Związki literatury i środowiska. Wydawnictwo UŁ.

Laird Clowes, W. (1892). The captain of the „Mary Rose”: A tale of tomorrow. Tower.

Lem, S. (1984). Eden (wyd. 4). Wydawnictwo Literackie.

Leszczyński, G. (2002). Powieść fantastycznonaukowa, powieść science fiction. W: B. Tylicka, G. Leszczyński (red.), Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej (s. 315–316). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Łoch, E. (red.). (1976). Jerzy Żuławski, życie i twórczość. Referaty i materiały Sesji Naukowej. Towarzystwo Naukowe.

Majewski, E. (1890). Doktor Muchołapski. Fantastyczne przygody w świecie owadów. Gebethner i Wolff.

Majewski, E. (1898). Profesor Przedpotopowicz. Gebethner i Wolff.

Makuch, D. W. (2015). Zalety kulturowej teorii gatunku w pracy historyka literatury na przykładzie polskiej fantastyki naukowej drugiej połowy XIX wieku. W: E. Bulisz, M. Wojtak (red.), Porozmawiajmy o gatunkach – artystycznych i użytkowych (s. 31–46). Wydawnictwo UMCS.

Morrison, J. L. (1969). A view of the Moon from the Sun: 1835. American Heritage, 20(3). Pobrane 24 stycznia 2020 z: https://www.americanheritage.com/viewmoon-sun-1835#2.

Nazaruk, E. (2011). Ewa niejedno ma imię – literacka prezentacja Jerzego Żuławskiego. W: E. Łoch, D. Trześniowski (red.), Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XX wieku (s. 141–151). Wydawnictwo UMCS.

Oramus, D. (2010). O pomieszaniu gatunków. Science fiction a postmodernizm. Trio.

Oramus, D. (2015). Darwinowskie paradygmaty. Mit ewolucji w kulturze współczesnej. Copernicus Center Press.

Oramus, D. (2020). Stany splątane. Fizyka a literatura współczesna. Copernicus Center Press.

Osterhammel, J. (2013). Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata (I. Drozdowska-Boering, A. Peszke, J. Kałążny, K. Śliwińska, tłum., wyd. 2 popr.). Wydawnictwo Poznańskie. (wyd. oryg. 2009).

Paczoska, E. (1996). Zakopiańskie środowisko artystyczne przełomu wieków. Poszukiwania intelektualne i duchowe. W: E. Rekłajtis (red.), Wybory wartości. Inteligencja polska u schyłku XIX i na początku XX wieku (s. 101–123). EL-Press.

Paczoska, E. (2008). Lalka, czyli rozpad świata (wyd. 2). Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Paczoska, E. (2010). Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności. PIW.

Panasiuk, K. (2013). Konwencja fantasy w obiektywie kamery filmowej. Analiza filmu Na srebrnym globie Andrzeja Żuławskiego. W: J. Szcześniak (red.), Fantastyka XIX–XXI wieku. Kanon i obrzeża. Część II (s. 139–150). Wydawnictwo UMCS.

Piechota, D., Trześniewska, A. (2016). Zwierzęta w orbicie fantastyki przełomu XIX i XX wieku. W: A. Mik, P. Pokora, M. Skowera (red.), Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 153–172). Wydawnictwo SBP.

Piechota, D. (2016). (Nie)znane życie owadów. O mikroprzestrzeni w powieści Erazma Majewskiego Doktor Muchołapski. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 327–336). Wydawnictwo SBP.

Piechota, D. (2018). Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne. WN Katedra.

Podraza-Kwiatkowska, M. (2001). Literatura Młodej Polski (wyd. 4). WN PWN.

Pułka, L. (1996). Hołota, masa, tłum. Bohater zbiorowy w prozie polskiej 1890–1918. Wydawnictwo UWr.

Rąbkowska, E. (2017a). Dzieci, zwierzęta i wielka zabawa. Przekształcenia wątków zwierzęcego folkloru w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży w perspektywie kulturowych studiów nad zwierzętami (cultural animal studies). Polonistyka. Innowacje, 5, 85–101.

Rąbkowska, E. (2017b). Zwierzęta i ich dzieci – poznanie, empatia, etyka. Perspektywa ekokrytyczna w literaturze dla dzieci i młodzieży. W: P. Czapliński, J. B. Bednarek, D. Gostyński (red.), Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich (s. 37–48). Rys.

Rossa, A. (2003). Impresjonistyczny świat wyobraźni. Poetycka i malarska kreacja pejzażu. Studium wybranych motywów. TAiWPN Universitas.

Rybicka, E. (2018). Biopolis – przyroda i miasto. Teksty Drugie, 2, 57–74.

Sienkiewicz, H. (1880). Listy z podróży do Ameryki. Gebethner i Wolff.

Sinclair, U. (1949). Grzęzawisko (A. Niemojewski, tłum.). Książka i Wiedza. (wyd. oryg. 1906).

Skowera, M. (2016). Literackie spotkania istot podporządkowanych. Studium przypadku: Miasteczko Ostatnich Westchnień Grzegorza Gortata. W: A. Mik, P. Pokora, M. Skowera (red.), Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 53–74). Wydawnictwo SBP.

Spengler, O. (2014). Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii powszechnej (J. Marzęcki, tłum.). Aletheia. (wyd. oryg. 1918).

Sroczyńska, K. (2018). Jak Słońce odkryło życie na Księżycu. Przekrój, 4, 30–33.

Szcześniak, J. (2011). Jerzy Żuławski i Antoni Lange w orbicie fantastyki. W: E. Łoch, D. Trześniowski (red.), Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XX wieku (s. 129–140). Wydawnictwo UMCS.

Szurek, J. (1988). Tendencje ekspresjonistyczne w prozie Jerzego Żuławskiego. W: E. Łoch (red.), Ekspresjonizm w literaturze Młodej Polski na tle literatury polskiej i obcej XX wieku (s. 183–214). Wydawnictwo UMCS.

Świtek, G. (2011). Darwin, darwinizm i kultura wizualna XIX wieku. Teksty Drugie, 3, 64–82.

Tabaszewska, J. (2018). Ekokrytyczna (samo)świadomość. Teksty Drugie, 2, 7–15.

Tracy, L. (1896). The final war. G. P. Putnam.

Tripplin, T. (1858). Podróż po Księżycu, odbyta przez Serafina Bolińskiego. Bolesław Maurycy Wolff.

Trześniewska-Nowak, A. (2020). Profesora Przedpotopowicza poszukiwania źródeł natury na podstawie powieści Erazma Majewskiego Profesor Przedpotopowicz. W: E. Łoch, A. Trześniewska-Nowak, D. Piechota (red.), (Nie)zapomniane zwierzęta (s. 37–55). WN Katedra.

Trześniewska, A., Piechota, D. (red.). (2016), Ekomodernizmy. Norbertinum.

Trześniowski, D. (2001). Jerzego Żuławskiego „światło ze Wschodu”. W: J. Szcześniak, D. Trześniowski (red.), Modernistyczny wizerunek człowieka. Studia historycznoliterackie (s. 121–136). UMCS.

Trześniowski, D. (2003). Młodopolskie źródła fantasy. Trylogia księżycowa Jerzego Żuławskiego. W: M. Dąbrowski, A. Z. Makowiecki (red.), Modernistyczne źródła dwudziestowieczności (s. 199–208). Wydawnictwa UW.

Ubertowska, A. (2013). Natura u kresu (ekocyd). Teksty Drugie, 1–2, 33–44.

Ubertowska, A. (2018). „Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty”. Anatomie i teorie tekstu środowiskowego/ekologicznego. Teksty Drugie, 2, 17–40.

Utkowska, B. (2011). „Społeczeństwo to absurd” – katastrofizm antyutopijny Jerzego Żuławskiego i Władysława Reymonta. W: E. Łoch, D. Trześniowski (red.), Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XX wieku (s. 113–127). Wydawnictwo UMCS.

Weil, K. (2012). Thinking animals: Why animal studies now?. Columbia University Press.

Wells, H. G. (1987). Wojna światów (H. Józefowicz, tłum.). Iskry. (wyd. oryg. 1898).

Wells, H. G. (1991). Pierwsi ludzie na Księżycu (W. Chwalewik, tłum.). Krajowa Agencja Wydawnicza. (wyd. oryg. 1901).

Wietecha, A. (2016). Świat zwierząt i roślin uwikłany w świat ludzi w Emancypantkach Bolesława Prusa. W: A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Ekomodernizmy (s. 45–53). Norbertinum.

Wojciechowski, K. (2018). Ekokrytyka. WBPiCAK.

Żuławski, A. (reż.). (1987). Na srebrnym globie [film]. Zespół Filmowy Kadr.

Żuławski, J. (1910). Zwycięzca. Gebethner i Wolff.

Żuławski, J. (1911). Stara Ziemia. Gebethner i Wolff.

Żuławski, J. (1987). Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (wyd. 6). Wydawnictwo Literackie.


Published : 2020-12-31


Piechota, D. (2020). On the Silver Globe by Jerzy Żuławski in the Mirror of Ecocriticism. Dzieciństwo. Literatura I Kultura, 22, 73-92. https://doi.org/10.32798/dlk.547

Dariusz Piechota  darekpiechota@o2.pl
University of Białystok  Poland
https://orcid.org/0000-0002-7943-384X
Dariusz Piechota – PhD, works at the Faculty of Philology at the University of Białystok (Poland). Member of the Laboratory of Animal Studies – Third Culture, teacher at the School Complex No. 3 in Puławy. His research interests include literature of the second half of the 19th century, ecocriticism, animal studies, and the latest popular prose. Contact: darekpiechota@o2.pl





Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

Open Access Policy

All articles presented on the pages of ”Dzieciństwo. Literatura i Kultura” are published in open access under a Creative Commons license - Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). It means that:

  •  they can be made available and quoted under the condition of explicit and clear indication of the author/authors of the referenced text;
  • you cannot use legal or technological means that would limit others in using the text under the terms of the license.

More information: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/